خوانش وجه استعلا و چاپلوسی در بازتاب تصویری دو اثر منسوب به مدیحه‌سرایی آیین بار فرهنگ ایران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.

2 دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کار‌آفرینی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.

چکیده

علی رغم دیدگاه بسیاری از محققین که کنش مدیحه‌سرایی آیین بار فرهنگ ایران را برخاسته از کنش نکوهیده چاپلوسی و مرتبط با کسب منافع مادی در بارگاه شاهان می‌دانند، به نظر می‌رسد نگاه رمزپردازانه‌ای در وجه استعلاً به معنای بالاترین سطح تقدس آیین بار جوامع کهن در بارگاه فرادستان حکومتی ایران، موجود بوده و - احتملا- همین وجه رمزی و پنهان در نظام دیداری مانند آثار سنگ‌نگاره‌های باستانی و مکاتب نگارگری دوره اسلامی، انعکاس، داشته است.
پژوهش حاضر در صدد آن است تا ضمن بررسی تاریخی در مبانی نظری آیین بار، به پاسخ این پرسش برسد که با تطبیق دلالتی وجه استعلا و چاپلوسی در دو نمونه سنگ نگاره دوره باستانی و نگارگری دوره اسلامی، چگونه می‌توان به خوانش وجه استعلایی در مدیحه‌سرایی آیین بار فرهنگ ایران پرداخت؟
بررسی و تبیین وجه استعلایی و تفکیک از چاپلوسی منسوب به مدیحه‌سرایی آیین بار، ضمن توجه به بازتاب تصویری آن در دوره باستانی و اسلامی فرهنگ ایران همسو با بهره‌مندی از معنی دلالتی ضمنی.
بهره‌مندی از روش تحقیقی- تاریخی مبتنی بر شیوه اسنادی در توضیح فرهنگ ایرانی مرتبط با کنش مدیحه‌سرایی آیین بار و خوانش بینامتنیتی بر روی دو نمونه اثر بر اساس دستور‌های نظام معنایی رولان بارت به منظور تعبیر دلالتی استعلای سروده‌های ستایشی در مبانی نظری به مثابه ایدئولوژی حاکم بر فرهنگ مدیحه‌سرایی آیین بار. بر اساس رویکرد بینامتنیتی در این تحقیق، در خوانش دو متن بینا‌رشته‌ای از حوزه سنگ‌نگاره‌های باستانی و نگارگری دوره اسلامی فرهنگ ایران، هر متن بر مفهوم احتمالی تقدس‌انگارانه‌ای تاکید دارد که با درک تکثر معنایی هر متن و معانی دلالتی آن به زعم بارت، عناصر تصویری متن‌های منسوب به مدیحه‌سرایی در تفکیک با مفهوم چاپلوسی و تملق‌انگاری نظریه‌پردازان معاصر قرار می‌گیرد.
نتایج حاکی از آن است که بر خلاف این دیدگاه که کنش مدیحه‌سرایی مرتبط با آیین بار موجود در بارگاه یا مکان‌های منسوب به شاهان ایران را بر‌آمده از انگیزه‌های مادی، می‌داند، احتمالا کنش مزبور، دارای وجهی تقدس‌انگارانه، رو به سوی امر واحد مطلقی به نام استعلا داشته است. دستیابی به چنین نتیجه احتمالی با تحلیل تطبیقی نمونه آثار بر جای مانده فرهنگی که همواره دارای زبان دلالتی ضمنی بوده و با گذر از صراحت و معنی مستقیم به معانی غیر مستقیم و تلویحی می‌رسیده، میسر است. چنانچه بارت در نظام دستورهای معنایی خود، سطح اول معنایی/ صریح را مقدمه ورود به سطح دوم/ضمنی دانسته تا بتوان به ایدئولوژی حاکم بر فرهنگ برهه‌های تاریخی جوامع کهن رسید. بر این اساس، مدیحه‌سرایی آیین بار از دوره کهن تا عصر اسلامی در بستر فرهنگی ایران، جریان داشته و اسطوره یا ایدئولوژی حاکم بر آن با گذر از نگاه نکوهیده به مدیحه‌سرایان، ضمن توجه به وجه استعلایی که در زمان بروز سروده مدحی و مکان ظهور آن در برابر فرادست، مقدس انگاشته می‌شده، توانسته است بر آثار خلق شده و مفهوم مرتبط با کنش مزبور در ادوار فرهنگی مختلف ایران، تأثیرگذار باشد و بازتابی از اسطوره تفکر هر دوره در پیوند با ادوار پیشین مدیحه‌سرایی آیین بار شاهان از آن آثار، بدست آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reading glorification face and flattery in visual repercussion of the two artworks attributed to honored custom eulogy in Iranian culture

نویسندگان [English]

  • Nasrin Sattari Najaf Abadi 1
  • Marzieh Piravi Vanak 2
  • Zohreh Tabatabaei 1
  • Jalil Jokar 1
1 Isfahan Art University, Iran.
2 School of Advanced research in Arts and Entrepreneurship, Art University of Isfahan, Iran.
چکیده [English]

In spite of many researchers’ viewpoints who regard honored custom eulogy deed of Iranian culture as originated from flattery blamed deed and related to achieving material interests in the king’s court, it seems that there existed a mysterious look at the glorification face meaning the highest level of holiness for honored custom of ancient societies in the court of Iranian governmental superiors and probably this mysterious face and hidden face in the visual system such as the ancient petro graphs remains and painting schools of Islamic period has been reflected.
The present study is an attempt to both investigate the theoretical fundamentals of the honored custom historically and find a reply to this question "how can we deal with the reading of glorification face in honored custom eulogy of Iranian culture using implied conformity of glorification face and flattery in the two samples of ancient time petro graphs and Islamic period painting?"
Studying and clarifying glorification face and separating it from flattery attributed to honored custom eulogy while paying attention to its visual repercussion in the Islamic and ancient period of Iranian culture in parallel with eulogy implied meanings.
Exploiting a historical research method based on documentary method in relation to describing Iranian culture related to the honored custom eulogy deed and intertextuality reading on two artworks based commands of Roland Barthes semantics system for the purpose of implied interpretation for glorifying praising poems in the theoretical fundamentals method to the ideology governing on honored custom eulogy culture based on intertextuality approach.
In this study, in reading the two inter-field texts from the ancient petro graphs area and Islamic period painting of Iranian culture, each text emphasizes a probable concept showing holiness so that, as Barthes said, via understanding semantic pluralism of each text and its implied meanings, the visual elements of texts attributed to eulogy get separated from the concepts of flattery released by the contemporary theorists. The results indicate that contrary to the viewpoint that regard the eulogy deed as related to the honored custom present in the court of places attributed to Iranian kings and adapted from materialistic motive, probably the mentioned deed be of a holy face and toward an absolute unique order called glorification. Having access to such probable conclusion with a comparative analysis from the sample of remained cultural works which have continuously had an implicit connoted language and by leaving openness and direct meaning, reaching implicit and indirect meaning is possible. As Barthes, in his own semantic commands system ,has regarded the first semantic level meaning clear and direct as an introduction for entering the second level meaning implied so that we can have access to the Ideology governing the culture of historical times of old societies. Based on this, the honored custom eulogy has existed in Iranian cultural context from the old time to the Islamic age and the legend or the ideology governing, it ignoring a blameworthy look at the eulogists while paying attention to the glorification face which was regarded as holy in the advent of poetry and its emergence place toward the governor, has been able to influence the created works and the concept related to the mentioned deed in different cultural periods of Iran. And a reflection of the thinking legend in each period in connection to previous periods of eulogy for the kings honored custom from those works will be obtained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Honored custom eulogy
  • Flattery
  • Glorification face
  • Implicit reading
آفرین، فریده. (1390). خوانش واساز از نگاره بیرون درآوردن یوسف از چاه. باغ نظر، 16(8): 64-55.
افهمی، رضا، جوانی، اصغر و مهرنیا، محمد. (1396). شاهنامه بزرگ، سندی بر گفتمان ایرانی‌گرایی ایلخانان. باغ نظر، 14 (54) : 64-57.
الیاده، میرچا. (1379). دین پژوهی. ت : بهاءالدین خرمشاهی. جلد دوم. چاپ سوم. تهران : پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (سمت).
الیاده، میرچا. (1388). اسطوره و آیین از روزگار باستان تا امروز. ت : ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چاپ پنجم. تهران : اسطوره.
الیاده، میرچا. (1389). رساله در تاریخ ادیان. ت : جلال ستاری. چاپ اول. تهران : سروش.
انوشه، حسن. (1375). دانشنامه ادب فارسی. تهران : طبع و نشر.
باسورث، ادموند کلیفورد. (1364). تاریخ غزنویان. ت : حسن انوشه. چاپ اول. تهران : امیرکبیر.
برایان، پی‌یر. (1377). تاریخ امپراطوری هخامنشیان از کوروش تا اسکندر. ت : مهدی سمسار. چاپ اول. تهران : زریاب.
بنی سلیم، محمد. (1387). جلو‌ه‌های پیوستگی در تمدن و فرهنگ ایران. نشریه تخصصی فقه و تاریخ تمدن، 4 (15) : 30-9.
بهار، مهرداد. (1374). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران : فکر روز.
بیتس، دانیل. (1389). انسان شناسی فرهنگی. ت : محسن ثلاثی. چاپ دوم. تهران : علمی.
پویان، مجید و مسیبی، راشین. (1392). ویژگی‌های فکری شعر مدحی در عصر غزنوی. نشریه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، 6 (1) : 92-75.
جاحظ، ابو عثمان عمر بن بحر. (1392). التاج، اخلاق الملوک فی امور الریاسه. ت : حبیب اله نوبخت. چاپ دوم. تهران : تابان.
جعفریان، رسول. (1389). صفویه در عرصه دین فرهنگ و سیاست.جلد اول. چاپ اول. تهران : پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حاکمی، اسماعیل. (1382). آیین فتوت و جوانمردی. تهران : اساطیر.
حسینی دهشیری، افضل و اسلامی، ادریس. (1391). آیین زرتشت و دلالت‌های تربیتی آن براساس متن گات‌ها. نشریه مبانی تعلیم و تربیت، 2 (1) : 146-127.
حقدار، علی اصغر. (1382). داریوش شایگان و بحران معنویت سنتی. تهران : کویر.
خاتمی، محمود. (1390). پیش در‌آمد فلسفه‌ای برای هنر ایرانی. چاپ دوم. تهران : متن.
دادور، ابوالقاسم و برازنده حسینی، مهتاب. (1392). هم‌بودی دین و هنر در ایران باستان. چاپ اول. تهران : گستره.
دولتشاه، دولتشاه بن بختیشاه. (1385). تذکره الشعراء دولتشاه سمرقندی. تصحیح : فاطمه علاقه. تهران : پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (سمت).
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغتنامه دهخدا. تهران : دانشگاه تهران.
دیاکونوف، ایگور میخاییلوویچ. (1345). تاریخ ماد. ت : کریم کشاورز. چاپ اول. تهران : پیام.
رجبی، پرویز. (1352). کریم خان زند و زمان او. تهران : امیرکبیر.
رزمجو، حسین. (1370). انواع ادبی و آثار آن در ادبیات فارسی. چاپ اول. مشهد.: آستان قدس رضوی.
ستوده، حسین‌علی. (1352). تاریخ آل مظفر. تهران : دانشگاه تهران.
سجودی، فرزان. (1395). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران : علم.
شانظری، علیرضا. (1387). شیبانی و لزوم تصحیح آثار وی. نشریه آیینه میراث، 6 (3) : 389-380.
شمیسا، سیروس. (1389). انواع ادبی. تهران : سیمیا.
شهزادی، رستم. (1383). واژه‌نامه پازند. تهران : فروهر.
شهیدی، جعفر. (1391). تطور مدیحه‌سرایی در ادبیات فارسی.نشریه گذشته و آینده ادب ایران، (12) : 131-101.
طهماسبی، فریدون. (1389). تشیع در شعر شاعران ایرانی عصر صفوی. فصلنامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، 2 (5) : 161-139.
عربشاهی، ابوالفضل. (1383). اس‍طوره‌، ح‍م‍اس‍ه‌ و ت‍اری‍خ‌ ک‍ی‍ان‌ در اوس‍ت‍ا، م‍ت‍ون‌ پ‍ه‍ل‍وی‌، ف‍ارس‍ی‌ و ت‍ازی‌. سبزوار : امید مهر.
علی‌محمدی اردکانی، جواد. (1392). همگامی ادبیات و نقاشی قاجار. چاپ اول. تهران : یساولی.
فرخی سیستانی، علی بن جولوغ. (1392). دیوان فرخی سیستانی.به تصحیح علی عبد‌الرسولی. تهران : سنایی.
فره‌وشی، بهرام. (1354). فرهنگ پهلوی. چاپ چهارم تهران : دانشگاه تهران.
فکوهی، ناصر. (1377). مردم شناسی هنر چیست. کتاب ماه هنر، 1(35،36) : 22-19.
فلاحی، کتایون. (1390). مدیحه‌سرایی اصفهانیان عربی‌سرای در عصر عباسی. نشریه پژوهش ادبی، 6 (22) : 139-121.
قدیانی، عباس. (1384). تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران در دوره هخامنشیان. تهران : فرهنگ مکتوب.
کاپلستون، فردریک چارلز. (1388). واحد در ادیان. ت : محمد یوسف ثانی. قم : دانشگاه ادیان و مذاهب.
کالج، مالکوم. (1380). اشکانیان/پارت‌ها. ت : مسعود رجب‌نیا. چاپ اول. تهران : هیرمند.
کامرون، جرج. (1365). ایران در سپیده دم تاریخ. ت : حسن انوشه. چاپ اول. تهران : علمی و فرهنگی.
کخ، هایده ماری. (1378). پژوهش‌های هخامنشی. ت : امیر حسین شالچی. چاپ اول. تهران : آتیه.
کریستن سن، آرتور امانوئل. (1378). ایران در زمان ساسانیان. ت : رشید یاسمی. چاپ اول. تهران : صدای معاصر.
کنبی، شیلا. (1391). نقاشی ایرانی. ت : مهدی حسینی. تهران : دانشگاه هنر.
گودرزی، کوروش، حسینی موخر، محسن و روزبه، محمد‌رضا. (1396). بررسی و تجلی تحلیل زمان و مکان اساطیری در عرفان.نشریه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، 12 (45) : 248-217.
محجوب، محمد جعفر. (1378). آفرین فردوسی/ سی قصه از شاهنامه. تهران : مروارید.
محسنیان‌راد، مهدی و باهنر، ناصر. (1390). هنجار‌های مرتبط با مکان‌ها و زمان‌های مقدس در سه کتاب مقدس. نشریة الهیات تطبیقی، 2 (5) : 72-35.
محمدی ملایری، محمد. (1384). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی. تهران : توس.
مدد‌پور، محمد. (1378). سیر ادب و فرهنگ در ادوار تاریخی. تهران : حوزه هنری.
معین، محمد. (1387). فرهنگ فارسی. تهران : کتاب پارسه.
مکنزی، دیوید نیل. (1388). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ت : مهشید میر فخرایی. چاپ چهارم. تهران : پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (سمت).
موسوی کوهپر، مهدی و یسن‌زاده، حمیده. (1390). بازتاب نمادین ایزد‌مهر بر ظروف مدالیون ساسانی ( با تکیه بر اسطوره گیاه زاینده). نشریه پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 1 (2) : 183-163.
ناجی، محمدرضا. (1384). س‍رگ‍ذش‍ت‌ طاه‍ری‍ان‌ (ب‍راس‍اس‌ ک‍ت‍اب‌ ت‍اری‍خ‌ طب‍ری‌ اث‍ر اب‍وج‍ع‍ف‍ر م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ح‍ری‍رطب‍ری ‌... و ک‍ت‍اب‌ ب‍غ‍داد اث‍ر اب‍وال‍ف‍ض‍ل‌ اح‍م‍دب‍ن‌ اب‍ی‌طاه‍ر طی‍ف‍ور). تهران : اهل قلم.
نامور مطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنیت/ نظریه‌ها و کاربرد‌ها. تهران : سخن.
نرسیسیانس، امیلیا. (1391). انسان، نشانه، فرهنگ. تهران : افکار زبان.
نکو‌نام، جواد و نامور مطلق، بهمن. (1396). مطالعه زبان و بیان در پیکره سفالین طغرل‌بیگ سلجوقی با رویکرد بینامتنیتی. نشریه هنر‌های زیبا- هنر‌های تجسمی، 22(2) : 54-45.
وزین‌پور، نادر. (1374). م‍دح‌، داغ‌ ن‍ن‍گ‌ ب‍ر س‍ی‍م‍ای‌ ادب‌ ف‍ارس‍ی‌: ب‍ررس‍ی‌ ان‍ت‍ق‍ادی‌ و ت‍ح‍ل‍ی‍ل‍ی‌ از ع‍ل‍ل‌ م‍دی‍ح‍ه‌س‍رای‍ی‌ ش‍اع‍ران‌ ای‍ران‍ی. تهران : مهارت.
وشمگیر بن آل‌زیار، عنصر المعالی کیکاوس. (1390). قابوسنامه.تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران : علمی و فرهنگی.
هینلز، جان. (1391). شناخت اساطیر ایران. ت : ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چاپ هفدهم. تهران : نشر چشمه.
Istanbul University library. (1422). Early Persian Painting: Kalila & Dimna: Borzuye Returned from India before Khusrau Anoushirvan. University of Itanbul.
Kristeva, J. (1980). Desire in Language: A Semiotics Approach to Literature & Art. ed. L.S. Roudiez. University of Oxford. Oxford: Basil Blackwell.
Nichols, Jr. S. (1969). Roland Barthes, Contemporary Literature. Journals division, 10 (1): 145-146.