زوال بعد معنایی خیابان در ایران (از دوران باستان تا امروز)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران؛ پژوهشکده نظر، ایران.

2 استادیار دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران. ایران.

چکیده

خیابان پر ز خوبان باد دایم که فرع این جمال آمد کمالش
بیان مسئله : تقدم اندیشه بر زبان یا زبان بر اندیشه، همواره از مباحث پر‌چالش میان اندیشمندان بوده؛ اما تأثیر حتمی این دو بر یکدیگر مورد توافق همگان است. به عبارتی از یک طرف، تمدن‌های پرمایه، واژه تولید می‌کنند و از طرف دیگر، واژه‌ها فرهنگ‌سازی می‌کنند. بر همین اساس، شناخت عمیق از واژه‌های مورد استفاده در زمینه‌های مختلف علمی از جمله مطالعات شهری منجر به ارتقای نقش آنها در تولید فضا می‌شود. شهر به مثابه یکی از مهم‌ترین مظاهر تمدن بشر، از عناصر اولیه‌ای بهره می‌برد که «خیابان» در زمره مهم‌ترین‌ها آنهاست. در شهرهای ایران «خیابان» با مفهوم امروز، نسبتاً نوظهور است که علی‌رغم سابقه باستانی واژه، کاربرد نوین آن به دورۀ معاصر۲ باز می‌گردد. این پژوهش با مبنا‌قرار‌دادن پرسش هستی‌شناسانه از خیابان درصدد است با بررسی تحلیلی اسناد تاریخی، تحولات مفهومی ـ شکلی خیابان را در تاریخ شهرهای ایران تفسیر و طبقه‌بندی کند.
هدف : مقاله با تبیین و طبقه‌بندی تحولات خیابان است.
روش تحقیق : پژوهش حاضر تحقیقی تاریخی ـ تحلیلی است که اشتراکات و تمایزات کاربرد خیابان در تاریخ ایران بعد از اسلام را طبقه‌بندی می‌کند.
نتیجه‌گیری : خیابان در تاریخ ایران، نقشی مفهومی در پدید‌آمدن شهر بر عهده داشته، اما در دورة معاصر، با کمرنگ‌شدن بعد معنایی آن، صرفاً به شکل تنزل یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fading Out the Sematic Dimension of Street in Iran (from the Ancient Times to Today)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Atashinbar 1
  • Heshmatollah Motedayen 2
1 University of Tehran
2 Member of Science Committee, Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

May the street be full of the belles always
Because this integrity comes second to her beauty
Statement of problem: priority of thought over the language or priority of language over thought has always been one of the challenging discussions among the thinkers; but the mutual effect of these two on each other is agreed upon by everyone. In other words, the strong civilizations produce words, and the words make culture. Therefore, having a deep knowledge about the words used in different scientific fields such as urban studies, leads to the increasing the importance of their role in space production. The city, as one of the most important manifestations of human civilization, enjoys some primary elements which street is one of them. In Iran’s cities, “street” with its modern day concept, is rather new that despite its ancient history, the new use of which dates back to the contemporary2 era. This research aims to interpret and classify the conceptual-formal evolution of street in the history of Iran’s cities through analytical study of historical documents, and ontological question of street.
Purpose: the main purpose of the research is explaining and categorizing the evolution of street.
Research method: the current research is a historical-analytical one that classifies the similarities and distinctions of street application in post-Islam Iran’s history.
Conclusion: street plays a conceptual role in formation of cities in Iran’s history, but in the contemporary era, with fade-out of its semantic aspect, it has downgraded to only the form.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Route
  • Street
  • Terminology of city
  • Linguistics of street
آتشین‌بار، محمد. (1394). منظر خیابان نفوذی؛ تأثیر خیابان‌های نفوذی بر منظر شهری پاریس. منظر، 7 (30) : 61-54.
آل‌هاشمی، آیدا. (1391). خیابان قزوین : حضور باغ در شهر؛ بازخوانی خیابان قزوین با تکیه بر اشعار عبدی بیگ و سایر مکتوبات موجود. باغ نظر، 9 (22) : 65 ـ 74.
اسفزاری، معین‌الدین محمد زمچی. (1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. تصحیح محمد کاظم امام. تهران : دانشگاه تهران.
انصاری، ابو اسمعیل عبدالله. (1341). طبقات الصوفیه : تألیف بعد از سال 481 هجری. به کوشش عبد الحی حبیبی قندهاری از روی سه نسخه خطی استانبول و کلکته با نسخه بدل. افعانستان : وزارت معارف.
اهری، زهرا. (1385). خیابان چهار باغ اصفهان : مفهومی نو از فضای شهری. گلستان هنر، 2 (5) : 59-48.
براتی، ناصر و زرین‌قلم، فرزاد. (1392). بازشناسی مفهوم «راه» از دیدگاه یک جهانِ زبانی‌ـ فرهنگی با ‌‌تأکید بر واژه‌های حوزة معناییِ «فضاهای ارتباطی» در زبان فارسی. باغ نظر، 10 (24) : 116-105.
بیهقی دبیر، خواجه ابوالفضل محمد بن حسین. (1383). تاریخ بیهقی. تصحیح علی اکبر فیاض. به اهتمام محمد جعفر یا حقی. چاپ چهارم. مشهد : انتشارات دانشگاه فردوسی.
جنیدی، فریدون. (1390). مصاحبه شفاهی در جلسات ویرایش رساله دکتری. تهران : بنیاد نیشابور.
حافظ ابرو، عبداله بن لطف‌اله. (1349). جغرافیای حافظ ابرو : قسمت ربع خراسان. تصحیح رضا مایل هروی. تهران : بنیاد فرهنگ ایران.
حبیبی افغانی، عبد الحی. (1349). تحقیق برخی اماکن از تاریخ بیهقی. یغما، 23 (8) : 457-465.
خادمی، مسعود و پورجعفر، محمدرضا و علی‌پور، روجا. (1389). درآمدی بر مفهوم خیابان به عنوان فضای شهری (نگرشی بر نظریات و تفکرات معاصر). کتاب ماه هنر، 13 (142) : 45-38.
خانلو، منصور. (1364). تبریز قدیم : سرگذشت تبریز از قدیمی‌ترین ایام تا کنون. تبریز : انتشارات تلاش.
دانشپور، عبدالهادی. (1379). بازشناسی مفهوم هویت در فضای عمومی شهری (خیابان) نمونه موردی: تهران، خیابان انقلاب. رساله دکتری. دانشگاه تهران، دانشکده هنرهای زیبا.
دبیر سیاقی، سید محمد. (1379). خیابان. خراسان پژوهی، 3 (1) : 208-199.
سیفی هروی، سیف بن محمد. (1382). تاریخ‌نامه هرات. ‍ت‍ص‍ح‍ی‍ح م‍ح‍م‍د زب‍ی‍رال‍ص‍دی‍ق‍ی. تهران : انتشارات خیام.
شیرازی، میرزا صالح. (1347). اروپا در زمان محمد شاه قاجار. تصحیح فتح الله فتاحی. تهران : چاپخانه بانک بازرگانی.
شیرازیان، رضا. (1397). تهران‌نگاری : طهران در مطبوعات دوران قاجار : دوره‌های ناصری و مظفری. تهران : انتشارات دستان.
فرمانفرماییان، عبد العزیز و گروئن، ویکتور. (1345). طرح جامع تهران : مرحله اول، تدوین ایده کلی. جلد اول مقدمه و خلاصه.
کیانی، مصطفی. (1383). معماری دورة پهلوی اول، دگرگونی اندیشه‌ها، پیدایش و شکل‌گیری معماری دورة بیست سالة معاصر ایران. تهران : مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
متینی، جلال. (1361). خیابان. ایران نامه، 1 (1) : 99-57.
محدث، میرهاشم. (1391). رسایل اعتماد السلطنه : شامل بیست و چهار رساله. تهران : اطلاعات.
مشکور، محمد جواد. (1352). تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری. تهران : انتشارات انجمن آثار ملی.
منصوری، سید امیر. (1395). نقد و بررسی طرح جامع تهران 86. تهران : پژوهشکده نظر.
منصوری، سید امیر و محمدزاده، شبنم. (1396). تحولات سازمان فضایی شهر تبریزاز اوایل اسلام تا دوره قاجار. باغ نظر، 14 (51) : 32-21.
میرخواند :‌ میر محمد بن سید برهان الدین خواوند شاه. (1339). تاریخ روضه الصفا در سده نهم هجری. جلد هفتم. تهران : انتشارات کتابفروشی‌های مرکزی ـ خیام ـ پیروز.
بی‌نام. (1340). حدود العالم من المشرق الی المغرب. به کوشش منوچهر ستوده. تهران : دانشگاه تهران.
نفیسی، سعید. (1344). در مکتب استاد : از برنامه‌های رادیو ایران شامل مباحثی درباره درست سخن گفتن، درست نوشتن و درست خواندن. تهران : انتشارات عطایی.
یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله. (1396). معجم‌البدان. جلد دوم. ت : علینقی منزوی. تهران : پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
Coste, P. (1867). Monuments modernes de la Perse mesurés, dessinés et décrits. Paris : éd. Morel.