ارزیابی عدالت فضایی در توسعۀ مجدد فضاهای شهری؛ مورد پژوهی : طرح موضعی عتیق شهر تبریز

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری طراحی شهری، دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

2 دکتری محیط زیست، استاد دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی سهند، تبریز، ایران.

3 پژوهشگر دکتری شهرسازی اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.

چکیده

بیان مسئله : تاکنون تعریف واحدی از مفهوم عدالت فضایی در شهرسازی ارایه نشده است. این موضوع نشان‌دهندۀ وابستگی این مفهوم به شرایط اجتماعی، سیاسی و جهان‌بینی هر جامعه است. پذیرش دربست هرکدام از تعاریف غربی، می‌تواند شهرسازی ایرانی- اسلامی و طرح‌های شهری را از هدف اصلی خود، که همانا تجلی آرمان‌های مکتب اسلام در فضاهای شهری است، دور کند.
هدف : هدف اصلی این پژوهش از یک‌‌سو، کشف یک صورت‌بندی بومی از مفهوم عدالت فضایی براساس آرای متفکران مسلمان در ساحت شهرسازی است؛ و از سوی دیگر این پژوهش به دنبال فهم رویکرد طرح موضعی عتیق شهر تبریز در زمینۀ چگونگی دست‌یابی به عدالت فضایی است.
روش تحقیق : در این پژوهش در بخش تبیینی از روش استدلال منطقی و در بخش ارزیابی از روش تحلیلی-توصیفی بهره گرفته شده است. همچنین از شیوه‌های اسنادی و پرسش‌نامه‌ای برای جمع‌آوری داده‌های پژوهش استفاده شده است.
یافته‌های تحقیق : از بررسی آرای متفکران مسلمان چنین استدلال می‌شود که محورهای کانونی عدالت در مکتب اسلام «حق‌گرایی، ظلم‌ستیزی، انصاف‌گرایی و اکرام انسان» است. از ترجمان فضایی این محورها در ساحت اجتماع شهری می‌توان به ‌ترتیب به معیارهای «حق مردم بر شهر، بسیج مردمی، تعادل فضایی و توانمندسازی» نایل شد. این معیارها در عین حال که به برون‌دادهای عادلانه توجه می‌کنند، فرآیندهای دست‌یابی به آنها را نیز جستجو می‌کنند. طرح موضعی عتیق شهر تبریز، دستیابی به عدالت فضایی را تنها از طریق برون‌دادهای عادلانه جستجو کرده و نسبت به اصلاح ساختارهای قدرت و فرآیندهای تصمیم‌سازی بی‌توجه بوده است؛ این مهم در عمل موجب نارضایتی شهروندان شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Evaluation of Spatial Justice in Redevelopment of Urban Spaces; Case study: Atigh Local Plan in the City of Tabriz

نویسندگان [English]

  • Morteza Mirgholami 1
  • Mohammad ali Keynejad 2
  • Bahram Alizadeh 3
1 Head of architecture and planning department, Islamic art university of Tabriz
2 Sahand University of Technology, Tabriz, Iran.
3 Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Statement of the Problem: Currently, there is no concencus on the definition of spatial justice in urbanism. This indicates that the former concept is influenced by the social and political conditions, and the worldviews of various societies. Blind acceptance of any of the West-borne conceptions may result in deviation of Iranian urbanization and, consequently, deviation of urban plans from their main objective as manifestation of the ideals of the school of Islam in urban spaces.
Purpose: The main purpose of this research, is: To offer a framework for spatial justice based on ideas of Muslim scholars in the field of urban planning; and to understand how the Atigh local plan in Tabriz city achieve spatial justice
Methods: The present study is a developmental one and its methods in the explanatory section imply using a logical reasoning approach while in evaluation sections an analytic-descriptive approach has been adopted. For the purpose of collection of required research data, we have used the methods of documentation and surveying using questionnaires.
Findings of the Study: It is argued that the main focus of justice among Muslim thinkers is: “Rightfulness, Opposing-oppression, Fairness, and Human Dignity”. According to these four key features, spatial justice in urban planning can be characterized in four key criteria: “the right to the city, social mobilization, spatial balance, and empowerment.” Findings of this research show that the Atigh local plan has not been successful in achieving the spatial justice. This plan has mitigated the existing inequalities through distributive justice, but has neglected the reformation of power structures and decision-making processes. Additionally, it can lead to increased civil dissatisfaction in practice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muslim thinkers
  • Spatial justice
  • Atigh local plan and Tabriz City

مراجع

اجلالی، پرویز، رفیعیان، مجتبی و عسگری، علی. (1391). نظریه برنامه‌ریزی: دیدگاه‌های سنتی و جدید. چاپ اول. تهران : انتشارات آگه.
بهرام‌پور، مهدی. (1393). شهر عدالت محور (عدالت فضایی در مدیریت شهری در تهران). رساله دکتری شهرسازی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر و معماری.
پورعزت، علی‌اصغر. (1385). تحلیل مبانی منطقی طراحی سیستم‌های خط مشی‌گذاری معطوف به عدالت: مقایسه آموزه‌های نهج‌البلاغه و برخی از مکاتب فلسفی سیاسی. مدرس علوم انسانی، 10 (4): 42-17.
خدوری، مجید. (1394). برداشت مسلمانان از عدالت. ت : مصطفی یونسی و صمد ظهیری. چاپ اول. تهران : انتشارات دانشگاه مفید.
داداش پور، هاشم، علیزاده، بهرام و رستمی، فرامرز . (1394). گفتمان عدالت فضایی در برنامه‌ریزی شهری. قم : انتشارات آذرخش.
سن، آمارتیا. (1390). اندیشة عدالت. ت : وحید محمودی و هرمز همایون پور. چاپ اول. تهران، انتشارات کندوکاو.
سندل، مایکل. (1393). عدالت: کار درست کدام است؟ ت : حسن افشار. چاپ اول. تهران، انتشارات نشر مرکز.
شرکت عمران و توسعه آذربایجان. (1393). گزارش عملکرد شرکت عمران و توسعه آذربایجان.
شکوهی بیدهندی، محمدصالح. (1393). ارزیابی عدالت فضایی در برنامه‌های توسعه شهری. پژوهش دکتری شهرسازی. تهران : دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
صدر، سید محمدباقر. (1360). اقتصاد ما. ت : محمدمهدی فولادوند. چاپ اول. تهران : بنیاد علوم اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین. (1393). المیزان فی تفسیر‌القرآن. جلد دوم. قم : مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
فریدمن، جان. (1387). برنامه‌ریزی در حوزه عمومی: از شناخت تا عمل.. ت : عارف اقوامی مقدم. چاپ اول. تهران : وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
قطب، سید. (1379). اسلام و صلح جهانی. ت : هادی خسروشاهی. تهران : انتشارات کلبه شروق.
لینج، کوین. (1381). تئوری شکل شهر. ت : سید حسین بحرینی. ویراست دوم. تهران : انتشارات دانشگاه تهران.
مطهری، مرتضی. (1369). بیست گفتار. تهران : انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی. (1381). سلسله یادداشت‌ها. جلد ششم. تهران : انتشارات صدرا.
مهندسین مشاور نقش محیط. (1390). طرح توسعه و عمران شهر تبریز.
میرجانی، حمید. (1389). استدلال منطقی به مثابه روش پژوهش. صفه، 20 (50) : 50-35.
هاروی، دیوید. (1376). عدالت اجتماعی و شهر. ت : فرخ حسامیان، محمدرضا حائری و بهروز منادی‌زاده. چاپ اول. تهران : شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران).
هیلیر، جین. (1388). سایه‌های قدرت : حکایت دوراندیشی در برنامه‌ریزی کاربری اراضی. ت : کمال پولادی. چاپ اول. تهران : انتشارات جامعه مهندسان مشاور ایران.
یعقوبی، داریوش. (1388). درک ایرانیان از عدالت. چاپ اول. تهران : انتشارات جامعه شناسان.
Averroes, A. (1956). Averroes Commentary on Plato`s Republic. Edited by E.I.J. Combridge: Rosenthal.
Bentham, J. (1986). Introduction to the Principles of Morals and Legislation. Oxford: Oxford University.
Fainstein, S. (2005). Planning and the Just City. In Conference on Searching for the Just City, Friends of the Earth. London.
Fainstein, S. (2010). The just city. Ithaca: Cornell University Press.
Farabi, A. N. (1961). [PDF] Fusul al-madani; aphorisms of the statesman. Edited and translated by D. M. Dunlop. Cambridge: Cambridge University Press.
Farabi, A. N. (1964). Kitab al-siyasa al-Madaniya: political science. Edited by F. M. Najjar. Beirut: D. M. Dunlop.
Harvey, D. (1973). ‎Social justice and the city. Tablisi: University of Georgia Press.
Harvey, D. (1990). Social Justice and the City. London: Edward Arnold.
Harvey, D. (1996). Planning the Ideology of Planning. In S. Campbell & S. Fainstein (eds). Reading in Planning Theory. Masachussetts: Blackwell Publishers.
Harvey, D. (2008). The right to the city. New Left Review II, (53): 23–40.
Hayek, F. (1960). Constitution of liberty. Chicago: Chicago University.
Ibn Sina, A. (1960). Kitab Al-Shafa: Al-Ilahiyat. Vol II. Edited by M. Y. Moussa, S. Dunya &  S. Zaid. Cairo: Sulayman Dunya.
Kant, I. (1793). On the Common Saying: This may Be True in Theory, But It Does Not Apply in Practice. Translated by H.B. Nisbet. UK: Cambridge University.
Lefebvre, H. (2000). The right to the city, In J. Ockman (ed.) Architecture Culture 1943-1968: A Documentary Anthology. NewYork: Rizzoli.
Marcuse, P. (2009). Spatial Justice: Derivative but Causal of Social Injustice. Spatial Justice, 1(4): 1-6.
Mill, J.S. (1861). On Liberty.  UK: Cambridge University.
Bentham, J. (1986). Introduction to the Principles of Morals and Legislation. Oxford:
Oxford University.
Rawls, J. (1971). A Theory of Justice. Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press.
Soja, E. (2013). Seeking Spatial Justice. Minnesota: Minnesota Press.
باغ نظر
دوره 15، شماره 67
دی 1397
صفحه 43-52

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار