بازسازی پس از جنگ محلۀ جمالۀ اصفهان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری شهرسازی، استادیار عضو هیأت علمی مدعو دانشگاه شهید بهشتی.

2 کارشناس ارشد بازسازی پس از سانحه، مدرس دانشگاه سوره.

3 کارشناس ارشد معماری اسلامی.

چکیده

اصفهان از زیباترین شهرهای جهان است که محله‌های مسکونی با قدمت و زیبایی منحصر به فردی دارد. یکی از این نواحی قدیمی محله‌ای به نام «دردشت» است که دارای ارزش تاریخی فراوان و محلة «جماله» جزئی از آن است. این محله که بافت تاریخی ارزشمندی دارد، در جنگ تحمیلی عراق به ایران مورد حمله هوایی و موشکی قرار گرفت و آسیب دید که پس از آن بازسازی شد. برنامه بازسازی در جماله با هدف احیای محله با استفاده از پایه‌های نظری منطبق بر اصول معماری سنتی صورت گرفت، که انتظار می‌رفت نمونه موفقی ارایه کند، اما در اجرا نتوانست موفق عمل کند و خروجی این پروژة بازسازی، چهرة متفاوتی از معماری بومی منبعث از اصول معماری ایرانی و زندگی ساکنان نشان داده است. در نتیجه بافت از نظر کالبد، نظام اجتماعی و اقتصادی، دگرگونی‌های غیرمنتظره‌ای یافت. این مقاله  با هدف بررسی نظریه‌ها و روند بازسازی بافت‌های ارزشمند تاریخی و استخراج درس‌هایی از آن، صورت گرفت.
روش تجزیه و تحلیل در این پژوهش، کیفی و از نوع توصیفی تحلیلی است، اما استفاده از داده‌های آماری (در مواقع لزوم) نیز در اثبات فرضیه‌ها صورت گرفته است. پس از بررسی نظریات بازسازی و استخراج شاخص‌ها، آن‌ها را با وضع موجود در محله جماله سنجیده تا بتوان دریافت که آیا اجرای عملیات بازسازی با مبانی نظری مورد نظر منطبق بوده است یا خیر؟ در انتها  از تحلیل‌های نظری و آماری جهت اثبات فرضیه و پاسخگویی به پرسش‌های تحقیق استفاده شده است.
نتایج حاصل از این پژوهش گویای این نکته است که آنچه در چارچوب نظری این پروژه مطرح شده با آنچه نتیجه آن پس از گذشت سی سال می‌نماید، بسیار متفاوت و اهداف موردنظر، محقق نشده است. در حین تدوین این مقاله با انجام مطالعات بیشتر این نتیجه نیز حاصل شد که در شهرهای با قدمت تاریخی، دخالت در بافت تاریخی به هر دلیل، امری خطیر و بسیار حساس است. مسئولین و برنامه‌ریزان برای دخالت و به ‌خصوص بازسازی در بافت‌های تاریخی باید با ابعاد گوناگون آن آشنا باشند و با نگاهی همه‌جانبه و ژرف برنامه‌ریزی بازسازی را انجام دهند. داشتن چارچوب نظری مناسب و طرح و اجرای صحیح آن، باعث می‌شود بازسازی بسیار اثرگذار باشد تا جایی که می‌تواند موجب احیا یا اضمحلال و مرگ یک محله  شود؛ مانند آنچه در محلة جماله اصفهان رخ داده است. علی‌رغم وجود چارچوب و مبانی نظری مناسب، پس از گذشت حدود سی سال از بازسازی این محله، هیچ یک از اصول موردنظر برنامه بازسازی امروزه دیده نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of Postwar Reconstruction of Jamaleh Quarter in Isfahan

نویسندگان [English]

  • Sharif Motavaf 1
  • Marjan Shahrokhian 2
  • elham kazeminia 3
1 Ph.D. in Urban Development
2 M.A in Reconstruction after Disaster
3 M.A in Islamic Architecture
چکیده [English]

Isfahan is one of the most beautiful cities in the world, with unique residential quarters of old age and unique beauty. One of such ancient districts is a quarter called “Dardasht”, which is of a great historical value and hosts Jamaleh quarter. This area, which has an invaluable historical texture, was attacked and damaged by Iraqi missiles and bombs during Iran-Iraq 8-year war and was then rebuilt. The reconstruction program was conducted in Jamaleh with the aim of rehabilitating the quarter using theoretical foundations consistent with the principles of traditional architecture, and was expected to be proved as a successful example, but failed to succeed in the implementation of the project, and the output of this reconstruction project represents a different face of native architecture based on the principles of Iranian architecture and the lives of residents. As a result, the texture underwent unexpected systemic, social and economic changes. This article, extracted from the writer’s master’s thesis in this regard, aims at examining theories and the process of rebuilding invaluable historical textures and extracting lessons from it.
The method of analysis in this paper is qualitative and descriptive-analytical, but the use of statistical data (if necessary) has also been used to prove the hypotheses. After reviewing the views on the reconstruction and extraction of indicators, they are measured against the situation in Jamaleh quarter so that it can be determined whether the implementation of the reconstruction was consistent with the theoretical foundations. Finally, theoretical and statistical analyses have been used to prove the hypothesis and to answer the research questions.
The results of this study suggest that what is being discussed in the theoretical framework of this project is very different from what was expected after thirty years, and that the goals contemplated were not achieved. At the time this paper was being written, further studies indicated that in ancient cities, interference with the historical context is, for any reason, very important and critical. Officials and planners need to be familiar with various aspects of intervention and rehabilitation in ancient textures with a comprehensive and profound viewpoint. Having a proper theoretical framework and plan and implementing it properly makes the reconstruction very effective, leading either to the rehabilitation or destruction of a quarter, just as what happened to Jamaleh quarter of Isfahan. Despite the appropriate framework and theoretical foundations, after about thirty years from the rebuilding of the quarter, none of the principles of the reconstruction plan can be seen today.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Post-war reconstruction
  • Ancient texture
  • Native architectural principles
  • Isfahan
  • Jamaleh quarter
اسماعیلیان، سحر و پورجعفر، محمدرضا. (1391). در جستجوی معیارهای شکل‌دهنده شبکه فضاهای‌شهری در بافت های تاریخی ایران؛ نمونه موردی: اصفهان، دردشت"، نشریة مدیریت شهری، (32).
توسلی، محمود. (1372). بافت قدیم مقدمه‌ای بر مسأله، خلاصه مقالات سمینار تداوم حیات در بافت قدیمی شهرهای ایران، دانشگاه علم و صنعت.
حبیبی، سیدمحسن. (1375). مکتب اصفهان، اعتلا و ارتقاء مفهوم دولت نشریة صفه، 6 (23) 14-1.
خدابخشی، شهره. (1380). ارزیابی طرح بهسازی محلةجمالة اصفهان از دید بهره‌برداران، مجلة شهرداری‌ها، 3(25):22-17.
رشتیان، سید محمد. (1380). احیای عملکرد مسکونی در مراکز شهرهای تاریخی: نمونه اصفهان، مجلة شهرداری‌ها، 3(34):27-22.
زنگی‌آبادی، علی و سلطانی، لیلا. (1386). تحلیل فضایی اسکان مهاجرین در بافت‌های قدیمی پیرامون محور فرهنگی شهر اصفهان نشریه پژوهشی دانشگاه اصفهان، 3(24):40-27 .
شاهرخیان، مرجان. (1388) «بررسی تاثیرات کالبدی برنامة بازسازی پس از جنگ بر تغییرات اجتماعی بافت‌قدیم دزفول»، پایان‌نامة منتشر نشدة کارشناسی‌ارشد، دانشکدةمعماری‌وشهرسازی‌دانشگاه‌ شهید بهشتی.
مسکن و شهرسازی اصفهان. (1372). وزارت مسکن وشهرسازی، اداره کل مسکن و شهرسازی استان اصفهان.
قلعه‌نویی، محمود و اسدی، غزال. (1392). مطالعه تطبیقی ریخت‌شناسی بلوک‌ها و قطعات شهری محله جماله اصفهان در سال1355و  1382، مجله مرمت و معماری ایران،3(6):41-53.
کاظمی‌نیا، الهام. (1393). بررسی تأثیر تغییرات کالبدی پس از جنگ بر زندگی اجتماعی ساکنین محله جماله اصفهان باتوجه به الگوی ایرانی اسلامی، پایان‌نامة منتشر نشدةکارشناسی‌ارشد. دانشکده معماری دانشگاه سوره.
کوپ، آناتول، بوشه، فردریک و پولی، دانیل. (1366). معماری بازسازی تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
وافی، محمدحسین. (1388). نگرشی دوباره به طراحی شهری محله جماله اصفهان، نشریه هفت شهر، (28): 104-111.