فرهنگ‌تخریب یا تخریب‌فرهنگی...! بررسی نمونه‌هایی از رفتارهای فرهنگی به ‌عنوان عوامل مخرب در آثارِ تاریخی ­ـ ­فرهنگی ایران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه حفاظت و مرمت بناهای تاریخی دانشکده هنر دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

آثار تاریخی، به‌جز این‌که تحت تأثیرِ روندِ طبیعی افول و زوال قرار دارند، در برخی موارد به طورِ کامل، قابل کنترل نیستند، همواره توسط عوامل متعدد دیگر نیز مورد تهدید و در معرض خطر هستند. از عوامل شناخته شدة طبیعی و اقلیمی گرفته تا برخی رفتارهای انسانی. می‌توان گذشته از کنش‌های اجتماعی‌ـ ‌روانی که در مطالعات رفتارشناسی اجتماعی (جامعه‌­شناسی رفتاری) از آنها به عنوان وندالیسم یاد می‌کنند، پاره‌‌ای از رفتارهای انسانی خاص را مشاهده کرد که دارای ابعاد قابل بررسی و مهم در حوزة فرهنگ هستند و به ‌شکلی بسیار مهم و کاملاً قابل بررسی، ریشه در باورهای فرهنگی و بومی مناطق مختلف دارند و به‌گونه‌­ای عمیق مثل هر اعتقاد و باوری دیگر، برای ساکنان یک منطقه و باورمندان به آن دارای ارزش محسوب می­‌شوند. گاهی از اوقات، این­‌گونه باورهای فرهنگی و رفتارهای ناشی و متأثر از آن، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به تخریب آثار فرهنگی‌ـ‌تاریخی منجر می‌شوند. در حوزة­ حفاظت از ارزش‌­ها و مواریث فرهنگی (ملموس و ناملموس)، پرسش مهم آن است که کدام موضوع دارای اهمیت بیشتر است؟ به تعبیر دیگر؛ در نگهداشت کدام موضوع باید کوشش بیشتر کرد. اثرِ فرهنگی یا رفتارِ فرهنگی؟و آیا می‌توان به‌صورت توأمان از تخریب آثار جلوگیری کرد و هم یک رفتارِفرهنگی را که اساسِ تعریف و غنا در منظرِفرهنگی است حفظ کرد؟ درکِ این موضوع که در حفاظت از مفهوم میراث ­فرهنگی به ویژه مفاهیم در ارتباط با منظرِفرهنگی، پیوستی غیرقابل انکار میان عناصر و آثار تاریخی و فرهنگی و باورها و رفتارهای متأثر از آن وجود دارد، می‌­تواند در فهم، تحلیل، معرفی آثار مؤثر واقع شود و در حیطة حفاظت، رفتاری مطمئن‌­تر و اصیل‌­تری را موجب شود. با این نگاه پژوهش حاضر، سه نمونه از این رفتارها را در چند حوزة کاملاً متفاوت از جغرافیای فرهنگیِ بزرگ و متنوعِ ایران مورد بررسی قرار داده است و با تشریحِ جنبه‌های فرهنگی، روانی و اجتماعی این‌گونه رفتارها، کوشش نموده با تحلیلِ چنین رفتاری، امکان حفاظت از موضوعات و مفاهیم مورد اشاره را بررسی کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The destructive Culture or destructed by culture…! A study on cultural practices and expressions as the primary causes for damages in historic-cultural properties – A case study of Iran

نویسنده [English]

  • Mohsen Keyhanpoor
faculty member of Art& Architucture, sistan&Baluchistan university
چکیده [English]

Natural deterioration is only one of the identified threats to historic properties. There is a broader range of threats including natural and climatic effects and also human activities. The human acts are not limited to such anti-social behaviors that in behavioral sociology are known as vandalism; they also include culturally approved acts such as cultural rituals, etc. that are truly valued by their entire society. Sometimes these cultural acts could directly or indirectly cause damages to historic properties. This raises an important dilemma vis-à-vis to the preservation of cultural heritage and its tangible and intangible values: What should we preserve, the cultural property or the cultural practice? How is it possible to prevent damages to historic properties, but also to be able to preserve cultural practices that are essential characters to Cultural Landscape richness? In the preservation of cultural heritage, and more particularly those subjects related to the cultural landscape, understanding the integrity of the historic property and its related cultural beliefs support its success and authenticity.
This paper considers three such kinds of cultural behaviors from the wide variety of Iran’s cultural geography and analyzes their psychological, social and traditional aspects in order to examine the possibility of multi-preservation methods for these difficult cases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vandalism
  • Cultural landscape
  • Cultural values
  • Cultural believes
  • Preservation
احمدی‌علی‌آباد، کاوه. (1380). جایگاه عرف و باورها و رفتارهای عامه در کسب دانش و شناخت خلاق، نمونه‌ای موردی در جامعه ایران. تهران: مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها.
جمع سخنرانان. (1388). مجموعه سخنرانی‌های نشست بین‌المللی منظرهای فرهنگی. بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل بن علی نجار. (1382 ). دیوان اشعار، به تصحیح ضیاءالدین سجادی. تهران: انتشارات زوار.
ژانو رن، پاتریش. (1367). وندالیسم، بیماری جهانی خرابکاری. ت : ماهان، فرخ. مجله دانشمند، (299) : 33-28.
محسنی‌تبریزی. علیرضا. (1383). وندالیسم؛ مبانی روان‌شناسی اجتماعی، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی رفتار وندالیستی در مباحث آسیب‌شناسی و کژرفتاری اجتماعی. تهران: نشر آن.
هدایت، صادق. (1356). ترانه‌های خیام نیشابوری . تهران : انتشارات جاویدان.
هیلن براند، رابرت. (1393). معماری اسلامی (نسخه هفتم). ت : باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران : انتشارات روزنه.
Aronson, E., Wilson , T. D., Akert , R. M. & Sommers, S. R., (2015). Social psychology. 9 ed. . Boston: Pearson.
Clinard, M. B. & Meier, R. F. (2014). Sociology of Deviant Behavior. 15 ed. Boston: Cengage Learning.
Feuer, L. S. (1973). The conflict of generations, the character and significance of student movements. NewYork: Basic Books.
Flacks, R. (1971). Social and Cultural Meaning of Student Revolt: Some informal comparative observations. Social Problems, (17): 340-357.
Isar, Y. R. (1986). The challenge to our cultural heritage: why preserve the past?. Washington/Paris: Smithsonian Press/UNESCO.
Keniston, K. (1969). The uncommitted; alienated youth in American society. 1 ed. NewYork: Harcourt, Brace & World.