مبانی معماری مقابر امامزادگان در ایران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، پژوهشکده نظر.

2 استادیار دانشگاه تهران

3 دانشیارگروه شهرسازی - دانشکده معماری و شهرسازی - دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) - شهر قزوین - ایران

4 دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

بیان مسئله : بر‌اساس آمارهای موجود، در ایران به عنوان کانون اصلی تشیع بیش از چهارهزار امامزاده وجود دارد و در طول دوران اسلامی ایران، بناهای آرامگاهی با شکوهی جهت این امامزادگان ساخته شده که گونه ویژه‌ای را در معماری ایران پس از مساجد تشکیل می‌دهند. نکته قابل توجه در مورد بسیاری از بناهای امامزادگان تأثیر اساسی آنها بر روند شکل‌گیری‌، هویت‌بخشی و گسترش بسیاری از شهرهای ایران دوران اسلامی است. از این‌رو با توجه به اهمیت بنیادی و اعتقادی بناهای آرامگاهی امامزادگان درایران، کنکاش و پژوهش در ابعاد مختلف منشأ و نحوة پیدایش و مبانی شکل‌گیری و توسعه آنها از اهمیت فراوانی جهت شناخت بهتر و الگوگیری معماران حائز اهمیت است. البته لازم به یادآوری است که علاوه بر مقابر امامزادگان شیعه بسیاری از آرامگاه‌ها در نقاط مختلف سنی‌نشین ایران با همین الگوها موجود است که منسوب به صحابه پیامبر‌، خلفای راشدین و علمای اهل تسنن است‌.
هدف تحقیق : واکاوی این جستار و بررسی اهمیت و جایگاه مبانی معماری مقابر متبرکه مذهبی در مکتب شیعه می‌تواند روزنه‌ای جدید در بحث معماری ایرانی-اسلامی بگشاید. و در واقع هدف اصلی پژوهش حصول اصول و مبانی معماری مقابر امامزادگان و چگونگی و شناخت اشتراکات آنها به صورت مفهومی و بصری و نهایتاً استفاده از این اصول در معماری یادمانی آرامگاهی دوران معاصر به عنوان مبانی نظری است.
روش تحقیق : این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از روش تحقیق کیفی به تحلیل محتوا و در نهایت با استفاده از استنتاج به بیان اصول کلی می‌پردازد. جمع‌آوری اطلاعات از طریق مطالعه کتابخانه‌ای و اسناد معتبر تاریخی و تحقیقات میدانی صورت گرفته است. در این راستا ابتدا پیشینه تاریخی و مبانی نظری مبحث مورد بررسی قرار گرفته، در مرحله بعد پنج نمونه از گونه‌های شاخص دوره‌های مختلف انتخاب شده و مؤلفه‌های هندسه بنا، عناصرشکل‌دهنده‌، موقعیت مکانی، طبیعت‌گرایی و تزیینات در آنان مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است.
نتیجه‌گیری : نهایتاًَ این یافته‌ها، نکات قابل‌توجهی را در ارتباط با اصول و مبانی معماری مقابر امامزادگان نمایان ساخته و بیانگر این مهم است که علی‌رغم وجود تفاوت زمینه‌ای در دوره‌های مختلف‌، فرم‌ها و حتی نقش متفاوت کارکردی گونه‌های معماری امامزادگان‌، همه دارای اصولی مشترک و یکسان نظیر طبیعت‌گرایی، نمادگرایی، درون‌گرایی، مصالح مشترک بومی، هندسه چند ضلعی‌های منتظم، استفاده از نمادها و عناصر مقدس مذهبی نظیر چهارتاقی وکارکرد فضای جمعی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Architectural Basics of Imams Descendants’ Holy Shrines in Iran

نویسندگان [English]

  • Behzad Masoudi asl 1
  • Shohreh Javadi 2
  • Nasser Barati 3
  • Ahmadali Farzin 4
1 Ph. D. Condidate in Architecture, Nrc.
2
3 Department of Urban Planning, Faculty of Architecture & Urbanism; Imam Khomeini International University: Qazvin: IRAN
4 University of Tehran
چکیده [English]

Statement of the problem: One of the major challenges in the field of urban research is the lack of trust between policymakers and researchers. As a result of this challenge, while preventing researchers from the key decision-making and policy-making processes, inadequate resources are being allocated to the research sector. The main policymakers and manager’s argument is that the work of the researchers is far from the realities of the implementation and practice. By creating a vicious cycle, this issue has led to the weakened and underdeveloped infrastructure and research capacities in faculties, and the theoretical and practical weaknesses of the applied research in various areas of urban management studies. The current study aims to analyze and study strategies for promoting the use of research in decisions made by Tehran urban management system.
Purpose: This study aims at investigating and analyzing the current process of defining, implementing and leadership of urban research projects in the urban management system of the country. The main approach for this purpose is evidence-based policy-making which provide some solutions for improvement.
Method: The research method in this study is “case study” and its type is “single instrumental case study”. Having analyzed a wide range of research studies on the field of research utilization, this paper develops an analytical framework based on the “supply and demand” model. Then, using this analytical framework, the mechanism for defining, implementing, leading and extracting the results of research projects at the Tehran Urban Planning & Research Center is analyzed and eventually, it has become evident that the current mechanism needs specific strengthening interventions for demand sectors.
Conclusion: This paper provides two main results. Firstly, an analytical framework for investigating and analyzing research organizations mechanism in the public sector. Secondly, a proposal to establish a structure entitled “Office for the Empowerment of Urban Management Research” in the current mechanism for managing applied research in Tehran Urban Management System. The specific mission of this structure is developing “policy capacity” and “institutional capacity”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architectural style of holy shrines of Imams’ descendants
  • Death architecture
  • Mausoleums
  • Architectural basics
  • sacred places
اتینگهاوزرن، ریچارد و گرابار، الگ. (1378). هنر و معماری اسلامی. ت : یعقوب آژند. تهران : سمت.
برتون، جوئل پی. (1377). فضای مقدس. ت : مجید محمدی. نامه فرهنگ (1) : 145-128.
پیرنیا، محمدکریم. (1384). س‍ب‍ک‌ش‍ن‍اس‍ی‌ م‍ع‍م‍اری‌ ای‍ران‍ی. تهران : سروش دانش.
ثبوتی، هوشنگ. (1370). بررسی آثار تاریخی سلطانیه. چاپ اول.زنجان : ستاره زنجان.
جعفریان، رسول. (1389). اطلس شیعه. چاپ سوم. مشهد : آستان قدس رضوی.
جوادی، شهره. (1392). بازخوانی روایت باستانی آب و درخت در دوران اسلامی ایران. هنر و تمدن شرق، 1(1) :50-43‌.
جوادی، شهره. (1396). گزارش کارگاه نظریه‌های نو با عنوان اماکن مقدس در ایران. آرشیو پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر.
حسینی، سیدهاشم. (1389). معرفی سبک مقبره‌سازی متصوفة آذربایجان. نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، (4) : 68-57.
دانشوری، عباس. (1390). مقابر برجی سده‌های میانی ایران مطالعه‌ای نگاره شناختی. ت : جواد نیستانی. تهران : سمت.
رایس، دیوید تالبوت. (1381). هنر اسلامی. ت : ماه ملک بهار. تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.
سلطان‌زاده، حسین. (1362). روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران. چاپ اول. تهران : انتشارات آگاه.
شایسته، محسن. (1387). گزارش ثبتی بقایای معماری آتشکده. بیرجند : سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان خراسان جنوبی.
غروی، مهدی. (1378). آرامگاه درگسترة ‌‌فرهنگ ایرانی. تهران : انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
گدار، آندره. (1371). آثار ایران. ت : ابوالحسن سروقدمقدم. مشهد : موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
نصر، سیدحسین. (1391). هنر و معنویت اسلامی. ت : قاسمیان، رحیم. تهران : انتشارات حکمت.
منصوری، سید امیر و جوادی، شهره. (1395). سه‌گانه منظر ایرانی. چاپ اول. تهران : انتشارات پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر‌.
مسعودی اصل، بهزاد و فرزین، احمد علی. (1395). مردم پسندی در یادمان‌های شهید. مجله منظر، (34) : 125-118.
هیلن براند، رابرت. (1377). هنر و معماری اسلامی. ت : ایرج اعتصام. تهران : شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.