1دانشیار، عضوهیت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز. نویسنده مسئول.
2دانشکده هنرهای صناعی اسلامی
3کارشناس ارشد هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
چکیده
دوزخ بنابر ادیان، جایی است در جهان دیگر که گناهکاران را در آنجا به انواع عقوبت کیفر دهند. شرح این موضوع در قرآن کریم و روایات مربوط به معراج در اندیشه‌های اسلامی به تفصیل آمده است و بازنمود آن را نیز می‌توان در نقاشی اسلامی و به ویژه در نسخ خطی مصور ایرانی مشاهده کرد. یکی از نسخ مصوری که موضوع دوزخ به صورت گسترده در آن مورد تصویرسازی قرار گرفته است نسخه‌ای از معراج‌نامه، معروف به معراج‌نامة میرحیدر است که در عصر تیموری در هرات تهیه شده است. با توجه به ماهیت معنوی موضوع از یک سو و بافتار عرفانی عصر تیموری از سوی دیگر، نگارگران این نسخه در آفرینش تصاویر به دفعات از نمادهای عرفانی بهره برده‌اند. هدف از این مقاله دستیابی به نحوه ترجمان بصری دوزخ و روایت قرآنی آن توسط نقاشان تیموری است که شامل قرآن و احادیث است. مقالة حاضر می‌کوشد تا ضمن شناسایی و مطالعة نمادهای عرفانی در این نگاره‌ها با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی 16 نگارة دوزخی از نسخه مذکور بپردازد که به روش کتابخانه‌ای به دست آمده‌اند. در همین راستا سؤال پژوهش حاضر این است که تصویرگران تیموری معراج‌نامة میرحیدر از کدام نمادهای عرفانی در بیان تصویری دوزخ بهره گرفته‌اند؟ نتایج حاصل شده نشان می‌دهد که نگارگران علاوه بر مصور کردن روایت ادبی به بیان مفاهیم نمادین مورد نظر خود نیز پرداخته‌اند. این بیان با رویکردهای بصری متنوع در اثر دیده می‌شود که با نمادهای عرفانی همگام است. نمادهایی همچون آتش، تاریکی، خار، غل و زنجیر و ... در نگاره‌های این نسخه مشاهده می‌شوند. دو عنصر آتش و تاریکی که به عنوان نشانة تصویری دوزخ هستند و در تمامی نگاره‌ها دیده می‌شوند؛ آتش، که مفاهیمی همچون عشق، حرص، ریاضت، شهوت، شیطان، و... را مصداقی برای آن می‌دانند و تاریکی نیز سرچشمة نفس در عالم روحانی است پیوند نفس به جسم، در واقع نزولی است از عالم روشنایی به عالم ظلمانی، ظلمانی به آن جهت که از اصل خود دور شده است. این مفاهیم عرفانی در نگاره‌های این نسخه اشاراتی است از دیدگاه عارفانة مصور این نگاره‌ها، به این طریق از معنای ظاهری که بیانگر داستان است، به معنای باطنی که همان معارف آموزه‌های دینی است رهنمون شده‌اند.
The Mystical Symbols in the Images of the Hell of the Mir Heydar Miraj Name
نویسندگان [English]
Mahdi Mohamadzadeh1؛ Rahim Charkhi2؛ Zahra Yari3
1Associate Professor, Faculty Member of Islamic Art, University of Tabriz.
2instructer Tabriz Islamic Art university
3Graduate Masters of Islamic Arts, Islamic Art, University of Tabriz.
چکیده [English]
According to the religions, Hell is the place in the other world, where the sinners are punished in various forms. The description of this issue is detailed in the Holy Qur’an and related narrative to the ascension in Islamic thought , and its representation can be seen in Islamic painting, especially in Iranian illustrated manuscripts. One of the manuscripts in which the subject of Hell was widely illustrated, are copies of the famous of Mir Heydar’s Miraj Name, Which relates to the Timurid age. According to the spiritual nature of the subject on the one hand and the mystical context of the Timurid age, on the other hand, the painters of this version have used mystical symbols in the creation of images frequently. The purpose of this article is to achieve the visual interpretation of Hell and its Qur’anic narrative by the Timurid painters, which includes the Qur’an and hadiths. The present paper, which is a library method, identifies and explores the mystical symbols in these images by analyzing the descriptive method and examining 16 inferiors of this version. Therefore the research question is that the Mir Heydar Miraj Name’s illustrators reference to which of the mystical symbols used to express the image of hell ? The results show that the painters, in In addition to illustrating the literary narrative, the photographers have also expressed their symbolic meanings. This This expression is seen in a variety of visual approaches that synchronize with mystical symbols. Symbols such as fire, darkness, thorns, chains; the fire, which sees concepts like love, greed, austerity, lust and devil as an instance of it,and darkness is the source of soul in the spiritual world , In fact, the transplantation of the soul into the body are a descending from the light to the dark world, darkness because of getting away from its essence. These mystical concepts in the pictures of this version are references to their illustrious pictorial view, thus the apparent meaning of the story, giving rise to the inner meaning of which is the same as the teaching of religious doctrines.
کلیدواژه‌ها [English]
Imagery of Hell, Mir Heydar Miraj Name, Mystical symbols
مراجع
پورنامداریان، تقی. 1367. رمز و داستان‌‌های رمزی در ادب فارسی. تهران : علمی فرهنگی.
تاجدینی، علی. 1382. فرهنگ نماد و نشانه‌ها در اندیشة مولانا. تهران : سروش.
جلالیان، مینا. 1389. بررسی مبانی زیبایی‌شناسی از دیدگاه مولوی. منظر، (8) : .10-13
حسینی، سیدرضا. 1383. بررسی مفهوم و معنویت در نقش و نگاره‌های نقاشی ایرانی، پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر. دانشگاه شاهد.
خوشدل، محمدرضا. 1382. آدم از بهشت تا بهشت. تهران : نشر حریر.
دهخدا، علی اکبر. 1377. لغت‌نامه دهخدا، جلد8. زیر نظردکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی. چاپ دوم. تهران : مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ذکاوتی قراگزلو، علی رضا. 1379. عرفانیات (مجموعه مقالات عرفانی). تهران : حقیقت.
رزسگای، ماری. 1385. معراج‌نامه سفر معجزه‌آسای پیامبر (ص). ت : مهناز شایسته‌فر. تهران : مؤسسه مطالعات هنر اسلامی (مهاس).
ابتدای صفحه