تاملی بر فرآیند معناپردازی مجموعه تاریخی سعدالسلطنه قزوین و خوانش هویت کنونی آن از منظر پدیدارشناسی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

2 استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران. نویسنده مسئول. E-mail: faalborzi@yahoo.com

چکیده

نگرش معناگرایانه به فضای معماری و واکاوی لایه‌های مختلف ذهنی و عینی آن از موضوعات حایز اهمیت در حوزه مطالعات معماری است. از میان روش‌های فکری و فلسفی موجود با قابلیت بررسی عمیق معنامندی فضای معماری، رویکرد پدیدارشناسانه به مکان با گستره‌ای وسیع در شناخت پدیده‌ها است که با در نظر داشتن مفهوم مکان و محوریت نقش انسان و تجارب او در درک فضای معماری، تأثیر بسزایی در خوانش صحیح مکان دارد. بدین‌ترتیب در پژوهش حاضر با به کار بردن روش پدیدارشناسی در یافتن ارتباط میان بازتاب معانی محیط تاریخی و هویت آن خوانشی از مجموعه تاریخی سعدالسلطنه صورت گرفته ‌است. این مجموعه تاریخی با عنوان کاروانسرا در عصر صفوی کاربرد داشته و در چند سال اخیر به دنبال بازسازی‌های صورت گرفته در قالبی بدیع و به عنوان فضای معماری پویا مطرح شده ‌است. پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به میزان اثرگذاری جنبه‌های مختلف معنایی مجموعه سعدالسلطنه در اهمیت کنونی و هویت خاص نمونه مورد بررسی در مقایسه با سایر فضاهای تاریخی در فضای شهری است.
در این راستا فرض بر آن است که در بازخوانی هویت این مجموعه تاریخی از منظر پدیدارشناسی، علاوه بر کالبد ارزشمند بنا به جهت خلق تجربه حسی غنی، آنچه پویایی و حیات هویت کنونی آن ‌را رقم می‌زند، هماهنگی و قرابت با زمینه‌های اجتماعی مکان و به تبع آن دلالت‌های فرهنگی، برداشت‌های ذهنی و ادراکی مخاطبان از فضا است که جنبه‌های خاص هویت مجموعه را در دلالت‌های ذهنی و مفهومی جستجو می‌کند. با نظر به فرضیه مطرح شده هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش زمینه‌های مفهومی، ذهنی، اجتماعی، فرهنگی- تاریخی مکان در رابطه با تجارب شخصی و ادراکی از کالبد ارزشمند مجموعه تاریخی سعدالسلطنه از منظر پدیدارشناسی، در مسیر بررسی علت پایداری هویت آن در عصر حاضر است.
بدین‌ترتیب لزوم تفسیر معنا و تحلیل‌های کالبدی و اجتماعی به عنوان شالوده اصلی پژوهش ایفای نقش کرده و با تکیه بر این موارد روش تحقیق پژوهش حاضر از نوع کیفی، با رویکرد پدیدارشناسانه اول شخص و اگزیستانسیال به مبانی مرتبط با مکان و به روش توصیفی تحلیلی، با کاربست روش کدگذاری آزاد، محوری و گزینشی انتخاب شده ‌است.
نتیجه پژوهش در خوانش پدیدارشناسانه هویت خاص مجموعه سعدالسلطنه نشان از اهمیت ارتباط تعاملی بنا و آمیختگی آن با دلالت‌های ذهنی- رفتاری، فرهنگی و اجتماعی شهروندان دارد که صرف ویژگی‌های عمومی فضاهای تاریخی چون جذابیت‌های بصری و ارزش‌های معماری، در پیوند با خصوصیات معنادار نمونه مورد بررسی و تعامل با تجارب و ادراک مخاطبان فضا، بر هویت خاص مجموعه و ماندگاری آن در خاطره جمعی مردم تأکید داشته ‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Contemplation on Meaning Process of Historical Complex of Qazvin Saad-al-saltaneh and its Present Identity Reading from the View of Phenomenology

نویسندگان [English]

  • Noushin Sekhavatdoust 1
  • Fariba Alborzi 2
1 M.A. in Architecture, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran. E-mail:noushin.sekhavat@yahoo.com
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran. Corresponding author, E-mail: faalborzi@yahoo.com
چکیده [English]

A semantic look at an architectural space and analyzing its various layers of abstraction and objectivity are among significant areas in architectural studies. Regarding the current intellectual and philosophical methods for the in-depth analysis of the architectural space meaningfulness, a phenomenological approach to location includes a wide range of phenomena. Such an approach has a significant role in the accurate legibility of a place by considering the concepts of location, the centrality of human role, and human experiences. Therefore, a phenomenological method was used in this study to determine the relationship between the reflection of meanings of a historical environment and its identity for the legibility of the Historical Complex of Qazvin Saad-al-Saltaneh. This historical Complex was used as a caravansary in the Safavid Dynasty. Since it was renovated in recent years, it has been considered a dynamic site of architecture in a new form. The study aimed to determine how much different meaning aspects of Saad-al-Saltaneh affected the current importance and specific identity of the case study in comparison with other historical sites in an urban environment.
Accordingly, it is assumed that what brings about the dynamism and livingness of the current identity of Saad-al-Saltaneh is the affinity with social contexts resulting in cultural implications with subjective and perceptual interpretations of the site in addition to the creation of a rich sensory experience. Moreover, the valuable physical status of this historical complex is important in the phenomenological legibility of its identity, the specific aspects of which can be sought in subjective and conceptual implications.
According to the proposed hypothesis, this study aimed to analyze the roles of conceptual, subjective, social, cultural, and historical contexts of the site in relation with personal and perceptual experiences of the physical values of the Historical Complex of Saad-al-Saltaneh. The contexts were to be analyzed in phenomenological aspects to determine the causes of its sustainable identity in the present time.
Therefore, the necessity of meaning interpretation plays a major role as a research principle along with physical and social analyses. Accordingly, this is a qualitative study with a first-person and existential phenomenological approach to spatial foundations. The qualitative research methodology was selected by using a descriptive-analytical technique and employing open, axial, and selective coding methods.
The phenomenological legibility of the specific identity of Saad-al-Saltaneh indicated the important interactive relationship and amalgamation of this historical site with subjective-behavioral, cultural, and social implications of citizens. In fact, general features of historical sites such as visual attractions and architectural values affected the specific identity and public memorability of the case study in relation to meaningful attributes as well as the experiences and perceptions of the audience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Phenomenology
  • Meaning
  • Identity
  • experience and sense perception from place
  • historical complex of Qazvin Saad-al-saltaneh
استراس، آنسلم و کوربین، جولیت.1390. اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها. ت : محمدی، بیوک. تهران : پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
الکساندر، کریستوفر. 1381. معماری و راز جاودانگی. ت : قیومی بیدهندی، مهرداد. تهران : انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
انصاری، مائده. 1393. پدیدارشناسی هرمنویتیک مکان. آبادان : نشر پرسش.
اینگ (الف)، ورونیکا. 1394. بازنگری نقادانه‌ای بر سرشت پیچیده مکان. ت : ویدا نوروز برازجانی، ماهنامه علمی تخصصی اطلاعات حکمت و معرفت، 10(5) : 29-23.
اینگ (ب)، ورونیکا. 1394. بازنگری نقادانه‌ای بر سرشت پیچیده مکان. ت: ویدا نوروز برازجانی، ماهنامه علمی تخصصی اطلاعات حکمت و معرفت،10(6) : 33-27.
بابایی، پرویز. 1392. مکتب‌های فلسفی: از دوران باستان تا امروز. تهران : موسسه انتشارات نگاه.
براتی، ناصر. 1382. زبان، تفکر و فضا. تهران : سازمان شهرداری‌های کشور.
پاکزاد، جهانشاه. 1389. مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران : انتشارات شهیدی.
پالاسما، یوهانی. 1395. چشمان پوست؛ معماری و ادراک حسی. ت : قدس، : رامین. تهران : پرهام نقش.
پرتوی، پروین. 1387. پدیدارشناسی مکان. تهران : انتشارات فرهنگستان هنر.
پورجعفر، محمدرضا و دیگران. 1387. بازشناسی اثر معنا در جاودانگی مکان نمونه موردی: روستای هورامان تخت کردستان. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 28(125): 17-2.
دانش‌پژوه، حمید و مدیری، الیاس. 1393. هویت، مکان و مکان ‌سازی. تهران : آذرخش.
ذکایی، محمد سعید. 1381. نظریه و روش در تحقیقات کیفی. فصلنامه علوم اجتماعی، 9 (17): 69-41.
راس، کلی‌ال و دیگران. 1384. مبانی فلسفی و روان‌ شناختی ادراک فضا. ت : ارباب جلفایی، آرش. اصفهان : نشر خاک.
رلف، ادوارد. 1389. مکان و بی‌مکان. ت: نقصان محمدی، محمدرضا و دیگران، تهران : آرمانشهر.
زهاوی، دن. 1392.  پدیدارشناسی هوسرل. ت : صاحبکار، مهدی و واقفی، ایمان. تهران : روزبهان.
آرشیو سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین. 1395.
شار، آدام. 1389. هایدگر برای معماران. ت : احمدی‌نژاد، روزبه. تهران : طحان.
شکوئی، حسین. 1385. اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، ج 1. تهران : موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
شیرازی، محمدرضا. 1395. شعرفضا. تهران : کتاب فکر نو.
شیرازی، محمدرضا. 1389. پدیدارشناسی در عمل؛ آموختن از تحلیل پدیدارشناختی پالاسما از ویلا مایرآ. دو فصلنامه علمی پژوهشی آرمانشهر، 3(4) :132-125.
عباس‌زاده، محمد و حسین‌پور، ابراهیم. 1390. کاربرد تثلیث در پژوهش‌های کیفی(با تأکید بر رویکرد نظریه زمینه‌ای). فصلنامه علمی- پژوهشی روش شناسی علوم انسانی، 17(67):166-147.
کارمن، تیلر و هنسن، مارک بی. ان. 1391. مرلو-پونتی: ستایشگر فلسفه. ت : هانیه یاسری. تهران : ققنوس.
گروتر، یورگ‌کورت. 1388. زیبایی شناسی در معماری. ت: پاکزاد، جهانشاه و همایون، عبدالرضا. تهران : انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
گروت، لیندا و وانگ، دیوید. 1386. روش‌های تحقیق در معماری. ت: علیرضا عینی‌فر، تهران : انتشارات دانشگاه تهران.
لیتل جان، استیفن. 1384). نظریه‌های ارتباطات. ت : نوربخش، سید مرتضی و میرحسینی، سید اکبر. تهران : جنگل.
مالگریو، هری فرانسیس و گودمن، دیوید. 1393. مقدمه‌ای بر نظریه‌های معماری(از سال 1968تا امروز). ت : آزادارمکی، مرضیه.  تهران: نشر علم.
مایس، پی‌یرفون.1390. نگاهی به مبانی معماری از فرم تا مکان. ت : آیوازیان، سیمون. تهران : انتشارات دانشگاه تهران.
مجابی، سید مهدی. 1388. در جستجوی هویت شهری قزوین. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
محمدزاده، محمد نادر. 1385. یادگار ماندگار. قزوین : اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین.
محمودی نژاد، هادی. (1388). فضا و مکان در طراحی شهری. تهران: هله: طحان.
مرلوپونتی، موریس. 1375. در ستایش فلسفه. ت : ستاره هومن. تهران : نشر مرکز.
نوربرگ-شولتز، کریستین. 1391. روح مکان: به سوی پدیدارشناسی معماری. ت : محمدرضا شیرازی. تهران : رخ‌داد نو.
هال، ادوارد تویچل. 1387. بعد پنهان. ت : منوچهر طبیبیان. تهران : انتشارات دانشگاه تهران.
پورجعفر، محمدرضا و دیگران. 1390. پدیدارشناسی هویت و مکان در بافت‌های تاریخی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(3): 20-11.
نوروزبرازجانی، ویدا و جوادی، محمدرضا. 1395. بازیابی سازمان فضایی باغ شهر صفوی قزوین، از منظر پدیدارشناسی هرمنوتیک. تهران : شرکت بین المللی پژوهش و نشر یادآوران.
راس، کلی‌ال و دیگران. 1384. مبانی فلسفی و روان‌ شناختی ادراک فضا. ت : ارباب جلفایی، آرش. اصفهان : نشر خاک.
Bachelard, G. (1994). The poetics of space. Translation from the French by Jolas, M. With a new Foreword byStilgoe, J. R. Boston: Beacon Press.
Bondì, A. & La Mantia, F. (2015). Phenomenology and semiotics: crossing perspectives. Metodo.International Studies in Phenomenology and Philosophy, 3(1):7-18.
Gieseking, J., W. Mangold, C. Katz, S. Low, and S. Saegert (eds.). (2014). The People, Place, and Space Reader. NewYork & London: Routledge.
Massey, D. (2001). Space, Place, and Gender.  Minnesota: University of Minnesota Press.
Merleau-Ponty, M. (2012). Phenomenology of Perception.Translation by Landes, D. A. NewYork & London: Routledge.
Najafi, M. & Kamal Bin Mohd Shariff, M. (2011). The Concept of Place and Sense of Place In Architectural Studies. International Journal of Social, Behavioral, Educational, Economic, Business and Industrial Engineering, (56):1100-1106.
Norberg-Schulz, C. (1981). Genius loci. New York: Rizzoli.
Seamon, D. (2000). A way of seeing people and place: Phenomenology in environment-behavior research. New York: plenum press publisher.
Pourjafar, M.R et al. (2011). Phenomenology of identity and place in historical context. Journal of Studies on Iranian-Islamic City, 1(3) :11-20.
Norouz Borazjani, V. & Javadi, M. R. (2017). A hermeneutic-phenomenological approach to the discovery of  the spatial organization of the Safavid garden city of Qazvin. Tehran: Yadavaran international Research & publication co.