تحلیل بازتاب نقاشی در جامعه قرن ششم هجری با نگرش به آثار نظامی گنجوی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر مسئول مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت حامی نور علوی

2 استاد دانشگاه

چکیده

شعر روایتی زیبا از تاریخ است و مردم و جوهر زندگی آنها مایه و الهام‌بخش شاعر است. یکی از ارکان استوار شعر فارسی در ادبیات ایران، «نظامی » است. شاعری که بازتاب واقعیت اجتماعی زمانه یکی از خصوصیات شعر اوست. بررسی‌ها نشان می‌دهد نظامی به موضوعاتی لبریز از مایه‌های واقعیت و بیانگر حقیقت و عینیت زندگی پرداخته و آثارش منابعی گران‌قدر برای شناخت جامعه دوران او از منظرهای گوناگون به خصوص هنر نقاشی است.
هدف از این پژوهش، دستیابی به اطلاعاتی جدید در زمینه هنر نقاشی در قرن مذکور و در جستجوی پیدا کردن این پرسش است که اشعار نظامی چه بازتابی از هنر نقاشی در جامعه قرن ششم ه.ق دارند. فرضیه پژوهش حاضر این است که «مضامین اشعار نظامی ملهم از کردار اجتماعی وی و متأثر از مسایل زندگی است و این می‌تواند به صورت غیرمستقیم اطلاعات مفید و کارآمدی را درباره موارد مختلف از جمله هنر نقاشی در جامعه قرن ششم در اختیار پژوهشگر قرار دهد».
چهارچوب نظری استفاده شده نیز نظریه بازتاب در جامعه‌شناسی هنر است که معتقد است هنر آیینه جامعه و منعکس‌کننده ویژگی‌های آن است.
روش تحقیق، تحلیل محتوا و شیوه جمع‌آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای شامل مطالعة آثار نظامی شاعر مطرح در قرن ششم هجری بود. همچنین مطالعة کتاب‌هایی که دربارة سبک‌شناسی و مضامین آثار شاعر مذکور نگاشته شده و کتاب‌های مرتبط با تاریخ نقاشی ایران ، نشریات و ... است.
بررسی‌ها نشان داد که نقاشی در جامعه قرن ششم ه.ق با شیوه‌های مختلف از جمله پیکرنگاری، کشیدن پرتره افراد بر روی کاغذ، نقاشی دیواری، نقاشی روی پارچه و موارد دیگر در جامعه قرن مورد مطالعه وجود داشته است. همچنین تأثیرات روان‌شناسانه رنگ‌ها در این روزگار شناخته شده بود. شاعر در اشعار خود دو نوع نقاشی واقع‌گرایی و قراردادی را به صورت دو سبک مجزا نشان داده است و بین نقاشی که عین تصویر فرد کشیده می‌شود و نقاشی نمادین از چهره، تفاوت قائل شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyses of the Reflection of Painting in the Opuses of Nezami Ganjavi (12th century AD)

نویسندگان [English]

  • Maryam Khorrami 1
  • Minoo Khany 2
1 Qoran va Etrat Institue
2 Professor
چکیده [English]

Poem is a beautiful narration of history, and the poet takes it from people and their life essence. In Persian
literature, “Nezami” is one of the strongest pillars in storytelling and lyrics. His poems are nothing but the
social reality of his era.
This research is trying to find the answer to this question that how the art of painting in society of 12th
century ad is reflected in the poems of Nezami? The theoretical framework used in this research is the
reflection theory in sociology of art. This theory is based on assumption of art as the mirror of society and
reflector of its characters.
The research methodology used in this research is library and the technic which is used is content analyses.
The aim of this research is reaching to new information in the field of painting in aforementioned century.
It is hypothesized that “the concepts of Nezami’s poems was taken from the social attitude of his era and
was affected by life issues, and this could indirectly give useful information about various things to the
researcher, including art of painting in society of 12th century ad”.
The method of this research is content analysis and the data collection method was through library and
included studying Nezami’s works in 12th century. Studying books which are written about stylistics and
themes of Nezami’s works and related works to the art history of Iran, publications, etc. has also done.After
a short orientation with the life and opuses of the poet, the information attributed to painting in opuses that
existed in art history studied and some examples of Nezami’s poems which are a reflection of painting in
the society investigated.
The investigations demonstrated that the painting in 12th century’s society has existed in various methods
including iconography, drawing portraits on paper, mural, painting on cloth, etc. also the psychological
effects of colors was known in this era. The poet has illustrated two types of realistic and conventional
painting as two different styles, and has made a difference between a painting that is painted exactly alike
the face and a symbolic painting of it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Painting
  • poem
  • Nezami
  • 12th century ad
  • Reflection theory
احمدنژاد، کامل. 1369. تحلیل آثار نظامی. تهران : علمی.
الکساندر، ویکتوریا. 1390. جامعه‌شناسی هنرها. ت: اعظم راودراد. تهران : متن.
الیاس بن یوسف نظامی گنجه‌ای. قرن6 ه.ق. کلیات خمسه نظامی. به تصحیح وحید دستگردی. 1377. چاپ هفتم. تهران : امیرکبیر.
امانی تهرانی، عبدالحمید. 1383. بیان تجسمی در هفت پیکر نظامی. فصلنامه هنر، (60) : 110-88.
بلخی، ابوالمعالی محمد بن نعمت بن عبیدالله. 485 ه.ق. بیان الادیان. ت: جعفر واعظی1390. تهران : اقبال.
بهشتی، سید محمد و مهرداد قیومی بیدهندی. 1389. فرهنگ‌نامه معماری ایران در مراجع فارسی. جلد دوّم. تهران : فرهنگستان هنر.
بیگدلی، غلامحسین. 1369. چهره اسکندر در شاهنامه فردوسی و اسکندرنامه نظامی. تهران : آفرینش.
پوپ، آرتور و فیلیس اکرمن. 1387. سیری در هنر ایران-پارچه‌های دوران اسلامی. ت : زهره روح‌فر 1387، جلد پنجم، تهران : علمی.
تسلیمی، نصرالله. 1389. تفکر و زیبایی‌شناسی ایران باستان و جهان اسلام. قم : رادنگار.
ثروت، منصور. 1370. گنجینه حکمت در آثار نظامی. تهران: امیرکبیر.
ثروتیان، بهروز. 1383. خسرو و شیرین. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
دوغلات، میرزا محمد حیدر.900ه.ق. تاریخ رشیدی. تصحیح عباسقلی غفاری فرد.1383. تهران : میراث مکتوب.
راوندی، مرتضی. 1382. تاریخ اجتماعی ایران. جلد 6 و 7. چاپ سوم. تهران : نگاه.
زرین‌کوب، عبدالحسین. 1372. پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد. تهران : سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین. 1383. حدیث خوش سعدی. چاپ سوم. تهران : سخن.
زنجانی، برات. 1372. احوال و آثار نظامی گنجوی و شرح مخزن‌الاسرار. چاپ سوم. تهران : انتشارات دانشگاه تهران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1370. صور خیال در شعر فارسی. چاپ چهارم، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1386. زمینه اجتماعی شعر فارسی. تهران : زمانه.
شمیسا، سیروس. 1374. سبک‌شناسی شعر. تهران : فردوس.
شیمل، آنه ماری. 1383. گل و ستاره؛ دنیای تصویرها در شعر فارسی. ت : سید سعید فیروزآبادی. چاپ اول. تهران : پیام خاور.
شهابی، علی‌اکبر. 1343. نظامی شاعر داستان‌سرا. تهران : ابن‌سینا.
شهامت، محمود. 1380. تأثیر روانی رنگ‌ها در انسان. موفقیت، 3 (34) : 37-36.
صفا، ذبیح‌الله. 1378. تاریخ ادبیات ایران. چاپ دهم. تهران : فردوس.
فرجی، گیتی. 1392. فرهنگ‌عامه در مثنوی خسرو و شیرین. تهران: راشدین.
قلیچ‌خانی، حمیدرضا. 1392. زرافشان فرهنگ اصطلاحات و ترکیبات خوشنویسی، کتاب‌آرایی و نسخه پردازی در شعر فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
کراچکوفسکی. 1373. لیلی و مجنون. ت : کامل احمدنژاد. تهران : زوّار.
کریم زاده تبریزی، محمدعلی. 1363. احوال و آثار نقّاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی. جلد اوّل، لندن: Kent.
کلیم کایت. 1373. هنر مانوی. ت : ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران : فکر روز.
کوپر، جی.سی. 1386. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ت : ملیحه کرباسیان. تهران : فرشاد.
گرابر، اولگ. 1383. مروری بر نگارگری ایرانی. ت : مهرداد وحدتی دانشمند. تهران : فرهنگستان هنر.
مایل هروی، نجیب. 1372. کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی. مشهد : آستان قدس رضوی.
معین، محمد. 1384. تحلیل هفت‌پیکر نظامی. تهران : معین.