فضای باز میدان نقش‌جهان؛ ارزش‌ها و مسئله‌ها

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 مشاور سازمان نوسازی اصفهان

2 دانشگاه هنر اصفهان

3 استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

میدان نقش‌جهان از میدان‌های تاریخی مهم ایران و جهان است که در طول تاریخ چندصد ساله خود دچار دگرگونی‌های فراوانی شده است. این دگرگونی‌ها عمدتاً شامل محوطه و فضای باز میدان، ابنیه و عناصر پیرامونی میدان نسبتاً در همان وضعیت دوران صفویه بوده و ترکیب کلی کالبدی فضایی میدان بر خلاف بسیاری میدان‌های دیگر از جمله میدان کهنه اصفهان تقریباً دست‌نخورده باقی مانده است. به همین منظور در این مقاله ضمن بازنمایی وضعیت پیشین و اولیه فضای باز میدان در دوره صفویه و بررسی ارزش‌های فضایی میدان در آن دوره، سیر تحولات تاریخی فضای باز میدان در دوره‌های بعد به ویژه در وضع کنونی مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق، تحلیلی تاریخی بوده و در این راستا از سفرنامه‌های دوران صفویه، متون تاریخی و اسناد تصویری مرتبط با میدان نقش‌جهان بهره برده شده است. در ارتباط با وضع کنونی میدان اکثر اطلاعات حاصل برداشت‌های میدانی است. هدف از این بررسی‌ها، بازنمایی وضعیت اولیه فضای باز میدان در دوره صفویه و مستندسازی تحولات تاریخی آن در دوره‌های بعد به ویژه در وضع کنونی است تا بدین وسیله زمینه مقایسه تطبیقی ارزش‌های محیطی فضای باز میدان در این دوره‌های تاریخی فراهم آید. علاوه بر این، مقاله مسایل موجود در فضای باز میدان در وضع کنونی را مورد بررسی قرار داده و در انتها پیشنهاداتی را برای رفع این مسایل مطرح کرده است. نتایج مقاله نشان می‌دهد که وضعیت پیشین فضای باز میدان در دورة صفویه ویژگی‌های مطلوبی چون آسایش اقلیمی، سرزندگی و مناظر شاخص را به وجود آورده بود که امروز به دلیل تغییرات فضای باز میدان برخی از آنها از بین رفته و برخی تضعیف شده‌اند. با این وجود می‌توان از طریق بازپیرایی فضای باز میدان ضمن نزدیک کردن فضای باز میدان به وضع اولیه و اصیل خود در دوره صفویه، زمینه افزایش برخی کیفیت‌های فضایی که در میدان‌های دوره صفویه بسیار پررنگ بوده است را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Naghsh-e Jahan Square Open Space; Values and Issues

نویسندگان [English]

  • ali shahabi 1
  • Reza Abouei 2
  • mahmoud ghalenoee 3
1
2
3 Assistant Professor of Department of urbanism , Art university of Isfahan
چکیده [English]

Naghsh-e Jahan square is one of the most important historical squares of Iran and the world that has changed a lot in its long history. Most of these changes include the open space of the square and its surrounding monuments are nearly the same as the past. In this paper, in addition of representation of open space characteristics in the square of Safavid period and analyzing its spatial values, the process of historical changes through time emphasizing present time was evaluated. Research approach is historical-analytical based on documents, transcripts, oral tradition and historical images related to the Naghsh-e Jahan square. For current situation, most of the data has been gathered through field work.
The aim of this research is representing the original condition of the square and documenting its historical changes particularly the current situation. This work provides a kind of comparative studies about the spatial values of the square in the current and past situations. The article has also analyzed the existing issues of the square open space and has offered a number of suggestions for improving the current condition. The results indicate that the previous situation of the square open space in Safavid period had caused the desirable condition and qualities such as climatic comfort, vitality and pleasant landscape that some of these qualities have been weakened because of changes during the past centuries. However, it is possible to increase spatial qualities to make the square more similar to its original situation by revitalizing the square open space.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Naghsh-e Jahan Square
  • Safavid period
  • Current Condition
  • values
  • Issues

مراجع

ابوئی، رضا. 1377. امکان‌سنجی احیای میدان نقش‌جهان با توجه به وضع موجود و گذشته تاریخی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی. اصفهان‌ : دانشکده پردیس اصفهان، دانشگاه هنر.
افوشته‌ای نطنزی، محمود بن هدایت‌الله. 1350. نقاوة‌الآثار فی ذکرالاخیار، به اهتمام احسان اشراقی. تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اولئاریوس، آدام. ­1379­.­ سفرنامه اولئاریوس: اصفهان خونین شاه صفی. ت  :حسین کردبچه. جلد 2. تهران : هیرمند.
شرلی‌، سرآنتونی و‌ شرلی‌، سررابرت‌. 1357. سفرنامه برادران شرلی، با مقدمه و توضیحات محبت آئین. چاپ دوم. تهران : کتابخانه منوچهری.
باربارو، جوزوفا. 1349. سفرنامه‌های ونیزیان در ایران. ت : منوچهر امیری. شرکت انتشارات خوارزمی.
پاکزاد، جهانشاه. 1392. مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران : وزارت مسکن و شهرسازی.
پیرنیا، کریم. 1390. معماری ایرانی. به کوشش غلامحسین معماریان. تهران : نشر سروش دانش.
تاورنیه، ژان باتیست. 1356. سفرنامة تاورنیه. ت : ابوتراب نوری. تصحیح دکتر حمید شیرانی. چاپ دوم. اصفهان : کتابفروشی تأیید.
ترکمان‌منشی، اسکندربیگ. 1350. تاریخ عالم‌آرای عباسی، جلد اول، به کوشش ایرج افشار. تهران : امیرکبیر، با همکاری کتابخانه تأیید اصفهان.
توسلی، محمود و بنیادی، ناصر. 1386. طراحی فضای شهری. تهران : مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران.
توسلی، محمود. 1388. طراحی شهری هنر نو کردن ساختار شهر. تهران : انتشار مؤلف.
تیبالدز، فرانسیس. 1394. شهرسازی شهروندگرا. ت : محمد احمدی نژاد. اصفهان : نشر خاک.
جنابادی، میرزا بیگ بن حسن حسنی. 1378. روضة الصفویه (روضة الصفای صفویه یا تاریخ روضة الصفویه)، به کوشش غلامرضا مجد طباطبایی. تهران :‌ موقوفات افشار.
حبیبی، سید محسن. 1378. جامعه مدنی و حیات شهری، نشریه هنرهای زیبا، (7) : 33-21.
دلاواله، پیترو. 1370. سفرنامه پیترودلاواله، ترجمه و حواشی : شعاع‌الدین شفا. تهران : وزارت فرهنگ و آموزش عالی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دهار، علی و رضا علی‌پور. 1392. تحلیل هندسی معماری مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان جهت تعیین ارتباط هندسی نمازخانه با جلوخان ورودی بنا. نشریه باغ نظر، 10 (26) : 40-33.
راداحمدی، مینا.، تهرانی، فرهاد و ابویی، ‌رضا. 1390. معرفی و نقد بر چند سند تصویری-تاریخی تازه یافته در مورد میدان نقش‌جهان.  نشریه باغ نظر، 8 (17) :  18-3.
سلطانزاده، حسین. 1370. فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران. تهران : چاپ رسام.
شاردن، ژان. 1345. سیاحت‌نامه شاردن. جلد هفتم. ت : محمد لوی عباسی. تهران : امیرکبیر.
شاردن، ژان. 1362. سفرنامه شاردن، بخش اصفهان. ت : حسین عریضی. تهران : انتشارات نگاه.
‌ شهابی‌نژاد، علی و امین‌زاده، بهناز. 1391. منظر ورودی میدان نقش جهان اصفهان؛ ارزش‌ها و مسئله‌ها. نشریه هنرهای زیبا، (17) : 37-27.
شهابی‌نژاد، علی و ‌همکاران. 1393. مقیاس انسانی در میدان نقش جهان اصفهان. مجله علمی پژوهشی مرمت و معماری دانشگاه هنر اصفهان، 4 (7) : 40-29.
فلاندن، اوژن. 1394. سفر به ایران : تصویری از ایران دوره قاجار. ت : عباس آگاهی. ویرایش و توضیحات : حشمت‌الله انتخابی. اصفهان : انتشارات نقش مانا.
فلسفی، نصرالله. 1353. زندگانی شاه عباس اول، جلدهای اول تا چهارم. تهران : انتشارات دانشگاه تهران.
فلور، ویلم. 1356. اولین سفرای ایران و هلند. به کوشش داریوش مجلسی و حسین ابوترابیان. تهران : کتابخانه طهوری.
فیگوئرا، دن گارسیا دسیلوا. 1363. سفرنامه فیگوئرا. ت : غلامرضا سمیعی. چاپ اول.  تهران : نشرنو.
کارری، جملی. 1347. سفرنامة کارری. ت : عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ. تبریز : اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین.
کاشانی جو، خشایار. 1391. پیاده‌راه‌ها از مبانی طراحی تا ویژگی‌های کارکردی. تهران : انتشارات آذرخش.
کمپفر، انگلبرت. 1350. در دربار شاهنشاه ایران. ت : کیکاووس جهانداری. تهران : سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
منجم یزدی، ملاجلال‌الدین محمد. 1366. تاریخ عباسی یا روزنامة ملاجلال، به کوشش سیف‌الله وحیدنیا. چاپ اول. تهران : انتشارات وحید.
همایون، غلامعلی. 1355. اسناد مصور اروپائیان از ایران. تهران : دانشگاه تهران.
هنرفر، لطف‌الله. 1350. میدان نقش‌جهان اصفهان. هنر و مردم، (105) : 28-2.
هولستر، ارنست. 1392. هزار جلوه زندگی : تصویرهای ارنست هولستر از عهد ناصری. تهران : سازمان میراث فرهنگی کشور. تهران : مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی.
Jackson P. & Lockhart, L. (1986). The Timurid and Safavid Periods. The Cambridge History of Iran. Cambridge: Cambridge University Press. 
Rogers, W. (2003). The Excellent City Park system. Washington, DC: Public Land Pub. 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار