بازشناسی شهرسازی و معماری اسلامی ایران با رویکردتئوری آشوب و قانون فازی (مطالعه موردی : شهر یزد، میبد، تبریز)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

.دکتری معماری. گروه معماری، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، پردیس، ایران

چکیده

با نگرش به شهر‌های اسلامی در دوره‌های مختلف زمانی از اوایل اسلام تا اوایل دوره قاجار همواره متوجه می‌شویم پویایی فضا در شهر‌های گذشته مسلمانان، تفاوت اصلی آنها با فضای شهری دوره‌های قبل از اسلام و معاصر در ایران بوده که از طریق پیچید‌گی سازمان‌یافته حاصل شده، این پیچیدگی در یک سیستم باز اتفاق افتاده و اجزای آن (فراکتال‌ها) با یک منطقی در طی زمان‌های متمادی تکامل و رشد یافته، منجر به توسعه درونی در یک سیستم شهری شده‌اند که نظمی پنهان را در فضای آشوب شهری به همراه داشته‌اند. در بافت شهری گذشته‌، نظمی پنهان در فضای شهری، توسعه شهر را در حریمی مشخص سامان می‌داده و مشارکت‌های مردمی در تحقق این مهم نقش اصلی ایفا کرده است. همین موضوع از محوری‌ترین مباحث پایداری شهری است. این پژوهش سعی دارد با مطالعات اسنادی و تطبیقی‌، با رویکرد تئوری آشوب(هندسه فراکتال، منطق فازی و فضای آشوب)، به عنوان یک تئوری سیستمیک، عوامل پویایی و پیچیدگی، غیر خطی بودن، نظم پنهان و خودسازماندهی فضایی را -که از مشخصات یک فضای آشوب در یک سیستم زنده است- در هنجارهای شهری و معماری گذشته اسلامی از جمله قوانین خصوصی‌گرایی و دولتی و قوانین موروثی اسلامی بررسی کند تا با دستیابی به تعاریف مشخصی از انسجام و پیچیدگی، نظم پنهانی موجود در شهر‌های کهن، عدم یکپارچگی و نا هماهنگی شهر‌های معاصر را که در حریمی نامشخص رشد می‌یابند را بازشناسی کرده، درنهایت در راستای تحقق پایداری شهری و معماری، عامل رشد درون‌زا که ناشی از فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی- اسلامی بوده و خود سازماندهی حاصله از مشارکت‌های مردم در تمام جنبه‌های زندگی شهری را که در یک سیستم زنده به فعالیت می‌پرداختند را به جای تخصص‌گرایی معرفی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition of Islamic Urbanism and Architecture with Chaos Theory and Fuzzy Rule Case Study: Yazd, Meybod, Tabriz

نویسنده [English]

  • Nasim Ashrafi
چکیده [English]

By viewing Islamic cities in different time periods from the birth of Islam to the Qajar era in Iran, a  dynamism could be realized in the traditional  Islamic cities. There have been a significant difference between the urban spaces of the pre-Islamic and contemporary periods in Iran, which is resulted from organized complexity. This complexity has occurred in an open system and its components (fractals) have ben formed with a logic over time resulting in an internal development in an urban system with a hidden order in the urban chaotic space. In the traditional  urban areas , a hidden order in the urban space organized urban development within a defined boundries . People’s participation in achieving this important issue has played a crucial role, which is among the most important issues in urban sustainability. The present research, with documented and comparative studies applying chaos theory (fractal geometry, fuzzy logic and chaos space) as a systematic theory, aims to analyze the factors of dynamism, complexity, nonlinearity, hidden order, space self-organization, which is among the characteristics of a chaos space and living system, in urban structure and traditional  Islamic architecture such as privatization laws, public laws and Islamic inheritance laws in order to recognize the hidden order in ancient cities, inconsistency of contemporary cities developed in unspecified bounds by achieving a definite definition of consistency and integration. Finally, the paper introduces endogenous growth and people’s participation, which are resulted from Iranian-Islamic culture and world view in urban life aspects in a living system instead of specialization in the direction of urban stability and architecture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • chaos
  • Dynamism
  • Fuzzy Logic
  • Fractal
  • Traditional Islamic Urbanism
افتخار زاده، ساناز. 1393. از آشوب ادارک تا شناخت معماری؛ نظریه‌ای نوین برای آفرینش معماری انسان‌مدار براساس قوانین آشوب. تهران : موسسه علم معمار- انتشارات سیمای دانش.
بانی مسعود، امیر. 1386. منطق فازی وکاربردهای آن در مدیریت. چاپ اول. اصفهان : نشرخاک.
پناهی، سیامک و دیگران. 1385. فرش شهری، مقدمه‌ای بر شهرسازی فولدینگ. مجله هویت شهر، (5) :50-79
حقانی، طوفان. 1389. نقشه فراکتالی : ابزاری نوین در آنالیز پیچیدگی شکل شهر. هفدهمین کنفرانس بین المللی شکل شهر (ISUF)، هامبورگ، آلمان.
حبیبی، محسن، (1390). از شار تا شهر، چاپ یازدهم. تهران : انتشارات دانشگاه تهران. 
خاک زند، مهدی و احمدی، امیراحمد. 1386. نگاهی اجمالی به رویکرد میان طبیعت و معماری. مجله باغ نظر، 4 (8) : 47-35.
ذبیحی،حسین. 1390. کنکاشی در نظریه‌ها ،تئوری‌ها و اقدامات شهرسازی. تهران :‌ جهاد دانشگاهی،واحد تربیت معلم.
عینی فر، علیرضا. 1382. الگویی برای تحلیل انعطاف پذیری مسکن سنتی ایران. مجله هنرهای زیبا، (13) : 64-70
کاسکو، بارت. 1380. تفکر فازی. ت : علی غفاری و دیگران. چاپ دوم. تهران : انتشارات دانشگاه صنعتی خواجه نصیر.
کارتالوپوس، اس وی. 1381. منطق فازی و شبکه‌های عصبی. ت : محمودجورابیان. رحمت الله هوشمند. چاپ اول. تهران : انتشارات دانشگاه شهید چمران.
کریستوفر ،الکساندر. 1373. تئوری جدید طراحی شهری. ت : مهندسین مشاور طاش. تهران : نشر توسعه.
مهاجری، ناهید. 1385. پایداری کالبدی در شهرهای سنتی ایرانی، اصل انسجام و پیچیدگی در طراحی شهری-ساختار فراکتالی. مجله علوم و تکنولوژی در محیط زیست، 10 (3) :121-130
یزدانجو، پیام. 1381. به سوی پست مدرن. تهرن : نشر مرکز.
Ben hamouch, M. (2007). Can chaos theory explain complexity in urban fabric. Nexus Network Journal, 11(2): 217-242.
Batty, M. (2005). Cities and complexity. Batty, M. (2005). Cities and complexity. MIT press. London.
Zadeh, L. A. (1997). Toward a theory of fuzzy information granulation and its centrality in human reasoning and fuzzy logic. Fuzzy sets and Systems journal of Elsevier, (90): 111-127.
lynn, G. (2004). Architectural Curvilinearity. The Fold, the Pliant and Supple. In Folding in Architecture. Architecture Design, 63(3-4): 12,80.
Nesbitt, K. (1996). Theorizing new agenda for architecture. An anthology of architectural theory,1965-1995. Priceton: Priceton architectural press.
Rubinowicz, P. (2000). Chaos and geometric order in architecture and design. Journal of geometry and graphics, 4(2): 197-207.
Trachtenberg, M. & Heyman, I. (1986). Architecture from pre historic to post modernism. Academy Edition. United States of America
Whealty, D. (2007). A chaotic theory of sustainable building principles. Public paper.London.