پیوندهای هنر و سیاست در عصر قاجار و پیامدهای‌آن

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ. دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند. نویسنده مسئول

2 پژوهشگر ‌دکتری ‌تاریخ ایران بعد از اسلام. دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

در بررسی تاریخ هنر عصر قاجار افزون بر عناصر زیبایی‌شناختی آن، فرایندهای اجتماعی، تاریخی و سیاسی مؤثر در شکل‌گیری این آثار نیز باید مد نظر قرار گیرند. این‌گونه بررسی‌ها به هیچ وجه از ارزش آثار هنری نمی‌کاهد، بلکه سهم عناصر فرازیباشناختی را در آثار هنری نشان می‌دهد. شواهد تاریخی عصر قاجار نمودهایی از تأثیر سیاست در هنر این دوران به ویژه سیاستگذاری‌های نخبگان حکومتی1 را بر ما آشکار می‌سازد. عناوین مناصب دولتی، فرامین، اعلان‌ها، بخش‌نامه‌های حکومتی و مضامین سیاسی آثار هنری شاهد این مدعاست. در نیمة دوم حکومت قاجاریه، رشد اندیشه‌های نوگرایی، فضایِ گفتمانی تازه‌ای را پدید آورد که این تحول گفتمانی تأثیر بسزایی در ظهور سبک‌های هنری و پیدایی سبک‌های تلفیقی داشت.
توجه به تعاملات هنر و سیاست و تحلیل عوامل مؤثر در شکل‌گیری آثار هنری از جمله موضوعاتی است که کمتر مورد توجه پژوهشگران این حوزه قرار گرفته‌؛ به طوری که در میان عوامل تأثیرگذار بر خلق آثار هنری، سیاستگذاری‌های حاکمیت نقش تعیین‌کننده‌ای را ایفا کرده است. دو پرسش اساسی که مقالة حاضر در راستای پاسخگویی به آن شکل گرفته، چگونگی مناسبات هنر و سیاست در عصر قاجار و عوامل مؤثر بر این مناسبات است. مقاله حاضر بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، نحوة برخورد نخبگان حکومتی با هنرمندان، آثار هنری و پیامدهای ناشی از آن را مورد بررسی قرار دهد. این نوشتار نیز در بُعد نظری از مناسبات دانش و قدرت در اندیشه میشل فوکو الهام گرفته است. لذا بنا بر نظریه و دیدگاه فوکو در مناسبات دانش و قدرت، روابط هنر و سیاست مورد تحلیل واقع شده است. دستاوردهای این پژوهش نشانگر تعاملات سیاست و هنر در قالب حمایت‌های سیاست از هنر و در مواردی نیز تقابل هنر و سیاست است که نمودهای این تقابل را در مضامین انتقادی آثار هنری می‌توان یافت. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Links between Art and Politics during the Qajar Era and Its Consequences

نویسندگان [English]

  • Zahra Alizade Birjandi 1
  • Akram Naseri 2
1
2
چکیده [English]

In the assessment of art history in Qajar era, in addition to their aesthetic elements, the social, historical, and political processes influencing on the formation of the works must be taken into account. These studies never detract from the values of the artworks, but demonstrate the share of ultra-aesthetic elements in them. The historical evidence of Qajar era reveals to us some manifestations of the impact of policies, especially those of the governmental elite1, on the art of this period. The headlines of governmental offices, orders, notifications, circulars, and political themes of the artwork are evidenced. In the second half of Qajar government, the growth of modern ideas created a new discursive space, the development of which had a significant impact on the emergence of artistic styles and appearance of eclectic styles.
Focus on the interaction between art and politics and analysis of the factors affecting the formation of artwork are among the topics that have been less paid attention to by the researchers in this field. Yet, from among the factors influencing on the creation of works of art, governance policies have played a decisive role. The two fundamental questions this paper was formed to answer were what relationship there has been between art and politics during the Qajar era and what factors have influenced on it. This article aimed at evaluating how the governing elite dealt with artists, artworks, and their outcomes by using a descriptive-analytical method. The article has been further theoretically inspired by the relationship between knowledge and power based on Michel Foucault’s thoughts. Therefore, according to Foucault’s theories and viewpoints on the relationship between knowledge and power, the relations between art and politics were analyzed. The results of this study were indicative of the interactions between politics and art in the form of politics supporting art, and in some cases, contrasting it, the manifestations of which could be found in the critical aspects of the works of art.

کلیدواژه‌ها [English]

  • art
  • Qajar
  • Fath ali Shah
  • Naser al-Din Shah
  • Politics

مراجع

آیت‌الهی، حبیب. 1380. کتاب ایران : تاریخ هنر. تهران : انتشارات بین‌المللی الهدی.
آیتی، حبیب‌الله. 1380. تاریخ هنر. تهران : انتشارات بین‌المللی الهدی.
استوار، هوشنگ. 1381. موسیقی معاصر و غرب زده های ایران. در : نی نوا؛ موسیقی ایران (مجموعه مقالات) به کوشش هوشنگ استوار و دیگران، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد.
اسکارچا، جان روبرتو. 1384. هنر صفوی، زند، قاجار. یعقوب آژند، مولی. تهران : چاپ دوم.
اسمارت، بری. 1385. میشل فوکو. ت : حسن چاووشیان و لیلا جوافشانی. تهران : اختران.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان. 1374. تاریخ منتظم ناصری. تهران : دنیای کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان. 1380. ماثر و الآثار، چهل سال تاریخ ایران. ت : ایرج افشار، تهران : اساطیر.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان. 1367. مرآت البلدان. تصحیح عبدالحسین نوایی و میر هاشم محدث، تهران : مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
اعتماد السلطنه، محمد حسن خان. 1350. روزنامة خاطرات. تهران : امیرکبیر.
افشار اصل، مهدی و محمد باقر خسروی. 1378. معماری ایران در دورة قاجار. فصلنامه هنر، (36) : 137-120.
امانت، عباس. 1383. قبله عالم، ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران. ت : حسن کامشاد، تهران : نشر مهرگان.
براون، ادوارد. 1387. یک سال در میان ایران. ت : مانی صالحی علامه. تهران : نشر اختران.
پاکباز، رویین، 1378. هنر معاصر ایران. فصلنامه طاووس، (1) : 27-23.
پاکروان، امینه. 1348. آقا محمد قاجار. ت : جهانگیر افکاری. تهران : زواره.
پناهی سمنانی، محمد احمد. 1376. فتحعلیشاه قاجار. تهران : نمونه.
پولاک، ادوارد. 1361. سفرنامه پولاک. ت : کیکاووس جهانداری. تهران : خوارزمی.
جکسن، ابراهم.و. 1369. سفرنامه جکسن. ت : منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای. تهران : خوارزمی.
جنکینز، کیت. 1384. باز اندیشی تاریخ. ت : ساغر صادقیان. تهران : نشر مرکز.
چیت‌سازیان، امیر و دیگران. 1391. تأثیر سیاست در هنر پیکره نگاری دوره قاجار. فصلنامه مطالعات ایرانی، (21) : 90-69.
حقیقت، عبدالرفیع. 1384. تاریخ هنرهای ملی و هنرمندان ایرانی (از مانی تا کمال‌الملک) تهران : کومش.
حقیقی، شاهرخ. 1379. گذار از مدرنیته؟ نیچه، فوکو، لیوتار، دریدا. تهران : آگاه.
درودگر، قاسم. 1382. بررسی ارزش‌های هنری معماری دوران قاجار. معماری و شهرسازی، (71-70) : 19-14.
دریفوس هیوبرت، پل رابینو. 1376. میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک. ت : حسین بشیریه. تهران : نشر نی.
دوسرسی، کنت. 1362. سفارت فوق العاده دوسرسی. ت : احسان اشراقی. تهران : مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه مشهد.
دیالافوا، مادام. 1361. سفرنامه دیالافوا. ت : بهرام فره‌وشی، تهران : کتابفروشی خیام.
دیبا، لیلا. 1378. تصویر قدرت و قدرت تصویر. مجله ایران نامه، (67) : 452-423.
زرین‌کوب، عبدالحسین. 1375. روزگاران. تهران : سخن.
رضازاده ملک، رحیم. 1354. سوسمار الدوله. تهران : دنیا.
ریتزر، جورج. 1379. نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ت : محسن ثلاثی. تهران : انتشارات علمی.
سپهر، محمدتقی. 1377. ناسخ التواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران : اساطیر.
سرنا، کارلا. 1362. سفرنامه کارلاسرنا. ت : علی اصغر سعیدی. تهران : زوار.
سودآور، ابوالعلاء. 1380. هنر دربارهای ایرانی. ت : ناهید شمیرانی. تهران : کارنگ.
طهماسب‌پور، محمدرضا. 1381. ناصرالدین شاه عکاس : پیرامون عکاسی ایران. تهران : نشر تاریخ ایران.
ضمیران، محمد. 1387. میشل فوکو : دانش و قدرت. تهران : هرمس.
علیزاده بیرجندی، زهرا. 1387. ناصرالدین‌شاه و گفتمان تجدد. پایان‌نامه دکتری. تهران : دانشگاه الزهرا.
غریب‌پور، بهروز. 1384. تئاتر در ایران. تهران : پژوهش‌های فرهنگی.
فلاح‌زاده، مجید. 1383. تاریخ اجتماعی- سیاسی تئاتر در ایران. تهران : پژواک کیوان.
فلاندن، اوژن. 2536. سفرنامه اوژن فلاندن به ایران. ت : حسین نورصادقی. تهران : اشراقی.
فلور؛ ویلم و دیگران. 1381. نقاشی و نقاشان دوره قاجار. ت : یعقوب آژند. تهران : ایل شاهسون بغدادی.
فوکو، میشل. 1383. اراده به دانستن. ت : نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران : نشر نی.
فولادوند، عزت الله. 1376. خرد در سیاست. تهران : طرح نو.
فووریه. بی‌تا. سه سال در دربار ایران. ت : عباس اقبال آشتیانی. تهران : دنیای کتاب.
قبادیان، وحید. 1385. معماری در دارالخلافه ناصری. تهران : پشوتن.
قلی‌پور، آرین. 1388. جامعه شناسی سازمان‌ها- رویکرد به سازمان جامعه‌شناختی و مدیریت. تهران : سمت.
کرزن، جورج ناتانیل. 1380. ایران و قضیه ایران. ت : غلامعلی وحید مازندرانی. تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.
کوزر، لیوئیس. 1386. زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی. ت : محسن ثلاثی. تهران : انتشارات علمی.
کوهستانی‌نژاد، مسعود. 1384. موسیقی در عصر مشروطه. تهران : مهرنامگ.
گل‌محمدی، حسن. 1370. دیوان کامل فتحعلی شاه قاجار. تهران : اطلس.
گودرزی، مرتضی. 1384. تاریخ نقاشی ایران : از آغاز تا عصر حاضر. تهران : سمت.
گودرزی، مرتضی. 1380. جست و جوی هویت در نقاشی معاصر ایران. تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.
محمدزاده، مهدی. 1386. نشان‌های مصور و تقدس قدرت در عصر قاجار. گلستان‌هنر، (8) : 68-61.
مستوفی، عبدالله. 1371. شرح زندگانی من. تهران : زوار.
معیر الممالک، دوستعلی‌خان. 1361. یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین‌شاه. تهران : نشر تاریخ ایران.
هدایت. رضا قلی خان. 1385. تاریخ روضه الصفای ناصری. تصحیح جمشید کیان‌فر. تهران : اساطیر.
یاوری، حسین. 1388. سیری در هنر و معماری ایران. تهران : سیمای دانش.
یاوری، حسین.  1363. معماری ایران. به کوشش آسیه جوادی. تهران : خوشه.
Ekhtiar, M. (2001).Nasiraldin shah the dar al funun: the8th evolutionofan institution. Iranian studies,  (58,N1-4): 53-163.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار