عناصر باارزش معماری بومـی منطقه سـیسـتان؛ بر مبنای مولفه‌های اقلیمی معماری پایدار

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه کردستان.

2 دکتری معماری، استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه کردستان. نویسنده مسئول

چکیده

در این تحقیق بخشی از ساختار معماری بومی ایرانی در منطقه سیستان از منظر ‌مسایل اقلیمی، تکنیک‌های ‌به کار رفته در اجرای ساختمان و نوع برخورد با شرایط سخت و دشوار محیطی (اقلیمی) مورد بررسی قرار گرفته است. امروزه در مبحث معماری پایدار، توجه به ‌مسایل اقلیمی، زیست محیطی و معماری سبز در کنار معماری بومی و پیشین، از ‌مهم‌ترین مباحث مطرح در سطح داخلی و ‌بین‌المللی ‌است. به کمک فناوری‌های پیشرفته در سازه و معماری به همراه مصالح نوین، از ‌یک‌سو شرایط تحقق ‌ایده‌ها و  طرح‌هایی خاص برای معماران و طراحان فراهم شده و  از سوی دیگر جوامع مختلف با چالش آلودگی محیط زیست و مصرف بالای انرژی بر اثر استفاده از این فناوری‌ها و مصالح جدید روبرو هستند.  این ‌چالش‌ها ‌به همراه لزوم توجه به عناصر ارزشمند معماری بومی و سنتی ضرورت این تحقیق در خصوص بخش اقلیمی معماری پایدار را نشان می‌دهد. هدف تحقیق، بازشناخت عناصر ساختاری معماری بومی سیستان در بحث اقلیم و نحوه استفاده از این عناصر بر مبنای نظریات معماری پایدار دوران معاصر ‌است. در پرسش اصلی این مقاله مطرح شده که چه عوامل، شرایط و ویژگی‌هایی در ساختار معماری اقلیمی منطقه سیستان (بومی و کهن) وجود دارد که بتوان در معماری امروز ایران و در راستای بهره‌گیری‌‌‌ در مباحث طراحی  اقلیمی معماری معاصر از آنها بهره گرفت؟ در این راستا روش تحقیق در دو بخش مبتنی بر نگرش توصیفی و مطالعات میدانی در بخش نخست و تطبیق نظریات مطرح شده مولفه‌های اقلیمی معماری پایدار با عناصر ساختاری معماری بومی سیستان در بخش دوم شکل گرفته است. فرضیه این تحقیق بر این پایه است که در صورت شناخت و بهره‌گیری‌‌‌ صحیح از الگوها و اصول حاکم بر معماری گذشته از دیدگاه اقلیمی و ترکیب مناسب با معماری روز می‌توان به معماری پایدار و در عین حال، با هویت دست یافت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد  استفاده از عواملی نظیر خارخانه، دورچه، کولک، سورک و نظایر آن راهکارهای اقلیمی بسیار مناسبی هستند که در طول قرن‌های متمادی به عنوان مولفه‌هایی از اصول معماری بومی این منطقه در جهت تقابل با اقلیم سخت آن و تسهیل شرایط زندگی تعریف شده‌اند. از این عوامل با اندک تغییراتی می‌توان در ساختار معماری معاصر ضمن توجه به هویت اصیل معماری ایرانی، در جهت رسیدن به معماری پایدار مرتبط با شرایط اقلیمی استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Insight into the valuable elements of Sistan local architecture in relation to climatic factors of sustainable architecture

نویسندگان [English]

  • Salahedin Molanaei 1
  • Sara Soleimani 2
1
2
چکیده [English]

In this study, part of the native Iranian architecture of the Sistan region in terms of climate issues, techniques used in the construction of buildings and difficult environmental (climatic) issues are studied. Today, in sustainable architecture, the greatest attention is paid to climatic, environmental and green architecture issues alongside matters related to traditional and old architecture on a local and global level. Advanced technologies in construction and use of new materials in architecture has, on the one hand, created the suitable conditions for realizing exotic ideas and projects for architects and designers. These challenges and the need for paying attention to valuable elements of local traditional architecture indicate the necessity of undertaking research on climatic conditions and sustainable architecture. This research deals with parts of traditional Iranian architecture in the Sistan region in terms of climate, the techniques used in construction and difficult environmental conditions (climate) based on modern theories of sustainable architecture. The research question deals with the factors, climatic conditions and characteristics of architectural structures of Sistan region (indigenous and ancient) which can be utilized in modern Iranian architecture and be of use in contemporary design issues of climate architecture. The research methodology was based on two parts: a descriptive approach and field studies in part one and a comparison of the theoretical and climatic components of sustainable architecture with the structural elements of local Sistan architecture forms part two. In traditional Iranian architecture, discussions always focus on valuable strategies and methods of providing adequate living conditions in buildings. Different and variable climatic and geographic conditions throughout this land have forced architects with their innovative principles to provide the best and most appropriate ways of buildings adapting to climatic conditions. Since past-times, the use of natural and inexhaustible forces such as the sun and wind has commonly been used in Iran to improve the bio-thermal conditions of living spaces. These forces results in buildings saving fuel consumption and more importantly enhancing the quality, comfort and hygiene of residential environments. The research results indicate that centuries-old use of Kharkhona, Dorche, Kolak, Surak were suitable climatic solutions that are defined as a component of indigenous architectural principles in this region to combat the harsh climate and facilitate good living conditions. With little change in the structure of contemporary architecture, these solutions can be used to achieve sustainable architecture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sustainable Architecture
  • Traditional architecture of Sistan
  • Kharkhona
  • Koulak
  • Sourak
اخترکاوان، مهدی. 1391. تنظیم شرایط همساز با بوم و اقلیم ایران. تهران : انتشارات کلهر.
ارمغان، مریم و گرجی مهلبانی، یوسف. 1388. ارزش‌­های معماری بومی ایرانی در رابطه با رویکرد معماری پایدار، فصلنامه مسکن و محیط روستا، (126): 35-20.
اسدی، ابوالفضل. 1386. درجست­جوی معماری پایدار ایرانی. پایان­‌نامه کارشناسی ارشد، مشهد : دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد.
افشار سیستانی، ایرج. 1383. نگاهی به سیستان و بلوچستان. تهران : انتشارات مهتاب.
بذرافکن، نسیم. 1393. معماری بومی و اقلیمی سیستان، معماری همساز با اقلیم. سنندج : دانشگاه کردستان.
جانب اللهی، محمد سعید. 1375. مساکن بومی بلوچ. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، (43): 118-92
حبیبی، محسن و دیگران. 1389. طراحی روستایی، مشارکت و توسعه­ی پایدار. فصلنامه مسکن و محیط روستا، ( 132): 16-3.
دفترچه طرح جامع زابل. 1384. طرح جامعه زابل. زابل : شرکت طاش.
سلیقه، محمد. 1382. توجه به باد در ساخت کالبد فیزیکی شهر زابل. مجله جغرافیا و توسعه، (2): 122-109.
شهبازی، مجید و ترابی، زهره. 1393. مقایسه باز تعریف و باز به کارگیری سنت در معماری معاصر ایران و اروپا. فصلنامه هویت شهر، (19): 48-35.
صیادی، سید احسان و مداحی، سید مهدی. 1391. معماری پایدار. تهران : انتشارات لوتوس.
غفوری، محمد هیمن. 1390. مجموعه فرهنگی توریستی کوه خواجه. پایان‌­نامه دوره کارشناسی. دانشگاه زابل : دانشکده هنر و معماری.
محمودی، مهناز. 1387. فن‌­آوری بادگیر در ایران. مجله معماری و ساختمان، (16): 101-97.
ملکزاده، مهرداد. 1380. نگاهی گذرا بر تاریخ و باستان­شناسی سیستان. فصلنامه آثار، (2) : 11-7.
مهدوی‌­نژاد، محمدجواد.، بمانیان، محمدرضا و مشایخی، محمد. 1390. آس­بادها قدیمی­ترین آسیاهای بادی در جهان. مجله نقش جهان، 2(2) : 54-43.
میرشکاری، غلامرضا. استفاده از انرژی باد در تهویه مطبوع خانه­‌های روستائی مناطق بادخیز. مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس سراسری روستا و انرژی. چابهار : استان سیستان و بلوچستان.
میرلطفی، محمودرضا.، توکلی، مرتضی و بندانی، میثم. 1391. بررسی تطبیقی وضعیت استقرار جهات جغرافیایی مسکن روستایی و مصرف انرژی در منطقه سیستان. فصلنامه مسکن و محیط روستا، (138) : 52-39.
Reference list
Al-Sallal, K., et al. (2013). Designing a sustainable house in the desert of Abu Dhabi. Renewable Energy, (49):80-84.