کندوکاوی در سیاست‌های تأمین و طراحی مسکن کم‌درآمدها؛ ارائه چارچوب‌های سیاستی نوین برای شرایط ایران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای طراحی شهری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، پژوهشکدۀ علوم توسعه، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران، ایران.

3 کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
بیان مسئله: فقر مسکن و شکل‌گیری محدوده‌های اسکان غیررسمی و فقیرنشین شهری در کشور در پاسخ به نقصان سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مسکن و توسعة شهری در حال افزایش بوده و مسکن کم‌درآمدها به یکی از چالش‌های اساسی در نظام برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده است. در این میان جدابودن سیاست‌های متمرکز و عمدتاً دولتی تأمین مسکن از سیاست‌های محلی و طرح‌های توسعة شهری از مسائل بنیادین در این زمینه است که به دنبال خود مشکلات زیادی را در دسترسی اقشار کم‌درآمد به مسکن مناسب به وجود آورده است. روند افزایش محلات اسکان غیررسمی و شتاب فقر مسکن نیز حاکی از این مسئله است که سیاست‌های تأمین مسکن در کشور جوابگوی تقاضای کنونی مسکن کم‌درآمدها نیست.
هدف پژوهش: هدف این پژوهش، آسیب‌شناسی سیاست‌های تأمین و طراحی مسکن در کشور و تدوین چارچوب سیاستی نوین همسو با شرایط ایران است.
روش پژوهش: روش‌شناسی این پژوهش از نوع روش کیفی و به صورت استفاده از ابزارهای مختلفی همچون تحلیل محتوای اسناد، طرح‌ها، مدارک و آمارهای موجود؛ سیاست‌های تأمین و طراحی مسکن کم‌درآمدها در جهان و کشور ارزیابی شده و با آسیب‌شناسی وضعیت کنونی، چارچوب‌های سیاستی نوینی در قالب سیاست‌ها و راهکارهای مختلف برای شرایط ایران ارائه شده است.
نتیجهگیری: حل مسکن کم‌درآمدها بیش از آن که نیازمند سیاست و الگوی واحد و مداخلة متمرکز دولتی باشد، سیاستی محلی است که با مشارکت ساکنان و در پیوند با فرایند توسعة شهر شکل می‌گیرد و متأثر از ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع محلی است. نتایج این پژوهش ضرورت هم‌پیوندی سیاست‌گذاری مسکن در مقیاس ملی را با سیاست‌های محلی و برنامه‌های شهری بیش از پیش آشکار می‌کند. از آنجا که تقاضای مسکن ارتباط مستقیمی با اقتصاد شهری و ارائة فرصت‌‌های اشتغال دارد، بایسته است ابعاد مختلف برنامه‌ریزی شهری و برنامه‌های تأمین و طراحی مسکن در ارتباط با یکدیگر در نظر گرفته شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Exploring Housing Supply and Designing Policies for Low-Incomes; Providing New Policy Frameworks for the Current Situation in Iran

نویسندگان [English]

  • Navab Mirzaei 1
  • Kamal Nozari 2
  • Ali Khalili 3
1 Ph.D. Student of Urban Design, Architecture and Urban Planning, Faculty, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 Ph.D. of Geography and Urban Planning. Institute of Human and Social Science Research, Tehran, Iran.
3 Master of Urban Design, Architecture and Urban Planning Faculty, Science and Technology University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement: In reaction to the deficiency of policymaking, housing planning and urban development, housing poverty and the formation of slums are increasing and low-income housing has become one of the main challenges in the urban planning system. In the meantime, the separation of centralized and mostly government-based housing policies from local policies and urban development plans is a fundamental issue in this regard, which has led to many problems in accessing affordable housing for low-income groups. The increasing trend of informal settlements and the acceleration of housing poverty also indicate that the housing policy in Iran does not respond to the current demand for low-income housing.
Research objective: The purpose of this research is to investigate the pathology of previous policies for the provision and design of housing in Iran and the offer of a new policy framework according to Iran’s conditions.
Research method: In this research, based on the quality approach and the various tools such as content analysis of documents, plans, and existing statistics, we have evaluated policies for the provision and design of low-income housing in the world and Iran. With the pathology of the current condition, new policy frameworks according to the situation of Iran are presented.
Solving the issue of low-income housing needs to the local policies, rather than the same pattern and policy and centralized government-based intervention. The local policies are formed by the participation of residents and the urban development process and are influenced by the socio-cultural and economical characteristics of local communities.
Conclusion: The results of this research reveal the need for national housing policymaking integration with local politics and urban plans. Since housing demand is directly related to the urban economy and the provision of employment opportunities, it is necessary to consider the various dimensions of urban planning and housing provision and design programs concerning each other.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Low-income housing
  • Informal settlement
  • Housing provision
  • Housing design
امکچی، حمیده. (1379). نگاهی به برنامه‌های توسعة اقتصادی اجتماعی. انبوه سازان مسکن، (3)، 35-44.
خزاقی، حسین. (1378). نگاهی به برنامة سوم بخش مسکن. اقتصاد مسکن، (29)، 79- 83.
سازمان برنامه و بودجة کشور. (1341). قانون برنامة عمرانی سوم کشور (1341- 1346). تاریخ مراجعه: 15/12/1400، قابل دسترس در: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/96052
سازمان برنامه و بودجة کشور. (1395). قانون برنامة پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1396-1400). تاریخ مراجعه: 15/12/1400، قابل دسترس در: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1014547
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. (1383). قانون برنامة پنج‌ساله چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. تاریخ مراجعه: 15/12/1400، قابل دسترس در: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/94202
سازمان ملی زمین و مسکن، دفتر برنامه ریزی و اقتصاد مسکن. (1379). گزارش بررسی کارائی‌ساز و کار بازار مسکن در نقاط شهری ـ مرحله نهایی. پژوهشگر فردین یزدانی.
شرکت بازآفرینی شهری ایران. (1395). آمار جمعیت شناسایی‌شده در سکونت‌گاه‌های غیررسمی شهرهای مطالعه‌شدة کشور. دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار.
شرکت مادر تخصصی عمران شهرهای جدید. (1392). اطلاعات طرح‌های جامع شهرهای جدید کشور. تاریخ مراجعه: 21/04/1399، قابل دسترس در:https://www.ntdc.ir/
صرافی، مظفر. (1381). به سوی نظریه‌ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی - از حاشیه‌نشینی تا متن شهرنشینی. هفت‌شهر، 3 (8)، 11-5.
صرافی، مظفر. (1390). سکونت‌گاه‌های غیررسمی شهری. ارائه‌شده در ستاد توانمند‌سازی و ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیررسمی شهر قدس، در چارچوب تهیة برنامة ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیررسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آن‌ها با تأکید بر بهسازی شهری شهر قدس با دیدگاه شهرنگر.
گزارش اقتصادی سال 1382 و نظارت بر عملکرد چهارسالة اول برنامة سوم توسعه. (1383). تهران:‌ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، معاونت امور اداری، مالی و منابع انسانی، مرکز مدارک علمی، موزه و انتشارات.
مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران. (1378). سیاست‌های کلی مسکن، مرحله اول و دوم و بخشی از مرحله سوم. تهران: شرکت توسعة خانه‌سازی ایران.
مرکز آمار ایران. (بی‌تا). سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال‌های 1335 تا 1395. تاریخ مراجعه: 08/07/1397، قابل دسترس در: https://www.amar.org.ir
معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری. (1389). قانون برنامة پنج‌سالة پنجم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1390- 1394). تاریخ مراجعه: 15/12/1400، قابل دسترس در: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/790196
مهندسان مشاور آمایش و توسعة البرز. (1387). امکان‌سنجی نهادینه‌سازی فرایند بهسازی شهری ایران (طرح بهسازی شهری و اصلاحات بخش مسکن)، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی/ شرکت عمران و بهسازی شهری و بانک جهانی.
مهندسان مشاور آمایش و توسعة البرز. (1390). تهیة برنامة ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیررسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آن‌ها با تأکید بر بهسازی شهری شهر قدس با دیدگاه شهرنگر. تهران: شرکت عمران و بهسازی شهری ایران.
مهندسان مشاور آمایش و توسعه البرز. (1391). تهیة برنامة ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیررسمی و اقدامات توانمند‌سازی اجتماعات آن‌ها با تأکید بر بهسازی شهری بندرعباس با دیدگاه شهرنگر؛ محدوده‌های کمربندی، بهشت زهرا- تپه الله اکبر و دوهزار. تهران: شرکت عمران و بهسازی شهری ایران.
مهندسان مشاور باوند. (1390). برنامة راهبردی و طرح ساختاری (جامع) شهر قدس. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
مهندسان مشاور شارمند. (1387). طرح بازنگری طرح جامع شهر بندرعباس. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
نیرومند، مصطفی و احسن، مجید. (1351). حاشیه‌نشینان بندرعباس. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
 
Aravena, A., Montero, A., Cortese, T., De la Cerda, E., & Iacobelli, A. (2004). Quinta monroy. ARQ (Santiago), (57), 30-33.
Basulto, D. (2009). Incremental Housing Strategy in India / Filipe Balestra & Sara Göransson. Retrieved Feb 27, 2022, from http://www.archdaily.com/21465/incremental-housing-strategy-in-india-filipe-balestra-sara-goransson.
Brillembourg, A. & Klumpner, H. (2014). Sustainable Living Urban Model. Slum lab, (9).
Guinness, P. (2005). Slum Housing: Global Patterns and Case Studies. Geo factsheet, (180), 1-19.
Lamb, Z. B. (2010). Incremental housing at the receding suburban fringe. (Unpublished PhD Dissertation). Massachusetts Institute of Technology, Cambridge, USA.
Marome, W. A. & Rittironk.s. (2010). Thai Incremental Housing Experience. Faculty of Architecture and Planning, Thammasat University Bangkok, Thailand. Retrieved Feb 27, 2022, from http://web.mit.edu/incrementalhousing/WUF-Rio/pdfs/networkSessionThailand_Marome.
Rondinelli, D. A. (1990). Housing the urban poor in developing countries. American Journal of Economics and Sociology, 49(2), 153-166.
UN-Habitat & United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (UNESCAP). (2008). Housing the Poor in Asian Cities, Quick Guide 4, Eviction: Alternatives to the whole-scale destruction of urban poor communities. Retrieved Feb 27, 2022, from www.un-habitat.org & www.unescap.org.