مسجد جامع ساوه در گذر زمان با تکیه بر روایات تاریخی و شواهد

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد نقاشی ایرانی، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 استادیار گروه مطالعات عالی هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

چکیده
بیان مسئله: مسجد جامع ساوه با وجود قدمت زیاد و باقی‌ماندن از دوران اولیة اسلامی، سلجوقی، ایلخانی و صفوی آن‌گونه که شایسته است بررسی نشده و آنچه از گذشته تاکنون به عنوان نتایج کاوش‌‌ها ارائه شده بسیار اندک و حاوی ابهاماتی است که باید مورد بازنگری قرار گیرد. در بازدید میدانی اخیر در تاریخ 4 خرداد سال 1401 نکاتی کشف شد که تاکنون در هیچ مقاله یا گزارشی ذکر نشده، از جمله مواردی دربارة چارتاقی، تزیینات معرق گچی در شبستان اولیة ستون‌دار، ناوهای گرداگرد مسجد و محراب‌‌های گچی سه‌‌گانه در امتداد محراب قبله.
هدف پژوهش: برای دست‌‌یابی به الگوی اولیة مسجد با تکیه‌بر پیشینة تاریخی بنا و سیر تحولات آن در دوران مختلف، ضروری است آراء موجود بازنگری و به رفع ابهامات براساس بازدید میدانی اخیر پرداخته شود.
روش پژوهش: روش تاریخی- اسنادی و گردآوری اطلاعات به شیوة کتابخانه‌‌ای و میدانی (مصاحبه با پژوهشگران و بازدید میدانی) است، سپس اطلاعات دسته‌‌بندی و جهت پاسخ به برخی ابهامات و تناقض‌‌ها با یافته‌‌های اخیر مطابقت داده می‌شود.
نتیجه‌‌گیری: جامع ساوه یکی از مساجد کهن ایران با شبستان ستون‌‌دار (الگوی مسجد پیامبر) و آثاری از دوران سلجوقی، ایلخانی، صفوی و قاجار است که با آنکه ویژگی‌‌های منحصربه‌‌فردی دارد اما تاکنون در هاله‌‌ای از ابهام مانده است. شواهد قدمت بنا را احتمالاً پیش از مسجد فهرج و تاریخانه می‌‌رساند. اقوال مبتنی‌بر وجود آتشکده نیز در تاریخ بنا آمده اما در مورد این مکان نظرات مختلفی وجود دارد که برای هیچ‌کدام سند و مدرکی ارائه نشده است. یافته‌‌های اخیر نکاتی جدید در این بنا را نشان داد که پاسخ برخی ابهامات و راهگشای پژوهش‌‌های آتی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Saveh Jame Mosque, Based on Historical Narratives and Evidence

نویسندگان [English]

  • Leyla Afshar 1
  • Shohreh Javadi 2
1 Master of Iranian Painting, Faculty of Visual arts, University of Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Advanced Studies of Art, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement: Despite being very old and remaining from the early Islamic, Seljuk, Ilkhanid, and Safavid eras, the Jame Mosque of Saveh has not been investigated as it deserves. The results of the research done to date are minimal and contain ambiguities that should be revised. In the recent field visit on 2022/5/25, points were discovered that have not been mentioned in any article or report to date, including things about the Chartaqi, the decorative plaster in the first pillared nave, the naves around the mosque, and the triple plaster altars along the Qiblah altar.
Research objective: To develop the original model of the mosque based on the historical background of the building and its evolution in different eras, it is necessary to review the existing opinions and resolve the ambiguities based on the recent field visits.
Research method: This study employed the historical-documentary method and data collection was carried out using the library and field method (interview with researchers and field visit). To address some ambiguities and contradictions. Then, the information was classified, and will be matched with the latest findings.
Conclusion: Saveh Jame Mosque is one of the old mosques of Iran, with a pillared nave (model of the Prophet’s mosque) and works from the Seljuk, Ilkhani, Safavid, and Qajar eras, which, although it has unique features, is still in the aura of Ambiguity remains. The evidence dates the building probably before the Fahraj and Tarikhaneh mosque. Opinions about the existence of the fire temple have also been in the history of the mosque, but no documents have been provided for any of them. The recent findings showed new points in this regard, which will be the answer to some ambiguities and a guide for future research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jame’ of Saveh mosque
  • Background
  • Islam advent
  • The Seljuks
  • Chartaghi
اذکایی، پرویز. (1369). ساوه‌نامه، مجموعه مقالات تاریخ و فرهنگ ساوه. ساوه: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی.
پیرنیا، کریم. (1387). معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
حدودالعالم من المشرق الی المغرب. (1366). (گردآوری منوچهر ستوده). تهران: کتابخانه طهوری.
فضلی، قاسم. (1351). مطالعة بناهای تاریخی مسجد جامع قروه- مسجد جامع قزوین و مسجد جامع ساوه. طرح پژوهشی. سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران. ساوه.
فلاندن، اوژن. (1356). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران (ترجمة حسین نور صادقی). تهران: انتشارات اشراقی.
فینستر، باربارا. (1392). مساجد اولیة ایران از آغاز تا دورة حکومت سلجوقیان (ترجمة فرامرز نجد سمیعی). تهران: پازینه.
قزوینی، زکریا ابن محمد. (1366). آثار العباد (ترجمة عبدالرحمن شرفکندی هژار). تهران: مؤسسه علمی اندیشه جوان.
کریمیان، حسن و رحیمی‌نژاد، مریم. (1395) بازیابی ساختار فضایی شهر تاریخی ساوه با اتکا به آثار معماری و شواهد باستانشناسانه. شهر ایرانی اسلامی، 7 (25)، 29 - 42.
مختاری طالقانی، اسکندر. (1374). مسجد اولیة ساوه. مجموعه مقالات اولین کنگرة تاریخ معماری و شهرسازی ایران. ج. 3. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
منصوری، سیدامیر. (3/4/1401). مصاحبة شخصی.
موسوی، سید محمود. (1355). پیگردی در مسجد جامع ساوه. مجموعه مقالات چهارمین مجمع سالانة کاوش‌ها و پژوهش‌های باستانشناسی در ایران. تهران: مرکز باستانشناسی ایران.
مهریار، محمد؛ فرهنگی، عادل و مختاری، اسکندر (1374). سیر تحولات معماری مسجد جامع ساوه. مجموعه مقالات اولین کنگرة معماری و شهرسازی ایران. ج. 2. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
مؤذن، سجاد. (1396). دوره‌بندی تاریخی- کالبدی مسجد جامع ساوه. مرمت و معماری ایران، 7 (13)، 35 - 48.
نه‌چیری، عبدالحسین. (1370). جغرافیای تاریخی شهرها. تهران: مدرسه.