مطالعۀ تطبیقی نقش گریفین در هنر هخامنشیان و هنر سلجوقیان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مطالعات تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 گروه نمایش، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 گروه پژوهش هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: گریفین از انواع موجودات ترکیبی در اساطیر کهن است که با بدن شیر، گوش اسب، سر و بال عقاب جلوه می‌کند. این موجود در طی ادوار تاریخی ایران حضور داشته که نمایانگر اهمیت آن در میان ایرانیان است. با‌این‌حال، نقاط مبهمی در چگونگی ارتباطِ گریفینِ دوران پیش از اسلام با گریفینِ دوران اسلامی، وجود دارد. بنابراین در این پژوهش، گریفین به‌عنوان نقشمایة زینتیِ پرکاربرد در دو دورة تاریخی مهم ایران، هخامنشیان در دوران باستان و سلجوقیان در دوران اسلامی مورد مطالعه قرار گرفته است.
هدف پژوهش: هدف از این مقاله مطالعة نحوة تأثیرات، تفاوت‌ها و شباهت‌های میان نقش گریفین در هنر هخامنشی و هنر سلجوقی، با رویکرد تطبیقی است.
روش پژوهش: درهمین راستا، با بهره‌مندی از روش توصیفی-تحلیلی، بیست‌و‌یک اثرِ منقوش به گریفین در هر دو دورة تاریخی، در جداولی جداگانه مورد بررسی و قیاس قرار داده شد.
نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از مطالعة تطبیقی نشان می‌دهد که با وجود تفاوت‌ها، این نقوش اغلب از لحاظ ساختاری، حالات بدنی و ویژگی‌های بصری به یکدیگر شباهت داشته‌اند. از منظر نمادشناسی اغلب دارای مفاهیم مشترکی چون ماهیت پادشاهی، قدرت و ثروت، نگهبانِ گنجینه؛ و همچنین متأثر از باورهای آیینی، نماد خیر، باطل‌کنندة سحر و جادو و محافظ درخت زندگی‌اند. هرچند در برخی آثار هخامنشی، گریفین با وجه اهریمنی، در تقابل خیر و شر به‌نمایش درآمده است. درمجموع شباهت‌ها و تفاوت‌ها، گویای اثرپذیری گریفین دورة سلجوقی از نقش مشابه خود در دورة هخامنشی است و عواملی چون سیطرة سیاسی، اقتدار سلطنت، اعتقادات مذهبی و فرهنگ عامیانه در شکل‌گیری و کاربرد آنها نقش داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Griffin in Achaemenid Art and Seljuk Art

نویسندگان [English]

  • Elahe Feizi Moghaddam 1
  • Mohammad Aref 2
  • Mohammad Reza Sharif Zadeh 3
1 Department of Comparative and Analytical Studies of Islamic Art, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Department of Theater, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Department of Art Research, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: The griffin is one of the composite creatures in ancient mythology that appears with the body of a lion, the ear of a horse, the head, and the wings of an eagle. This creature has been present during the historical periods of Iran, which shows its importance among Iranians. However, there are ambiguous points about how the griffin of the pre-Islamic era is related to the griffin of the Islamic era. Therefore, in this research, the griffin has been studied as a popular ornamental motif in two important historical periods of Iran; the Achaemenids in ancient times and Seljuk in the Islamic era.
Research objective: This article aims to study the manner of impressions, differences, and similarities between the griffin in Achaemenid art and Seljuk art by considering the comparative approach.
Research method: For this purpose, using the descriptive-analytical method, twenty-one artworks including the griffin in both historical periods were analyzed and compared in separate tables.
Conclusion: The results of the comparative study reveal that despite the differences, these motifs were often similar in terms of structural characteristics, physical posture, and visual features. Symbolically, they often had common concepts, such as the royal essence, power and wealth, and the guardian of the treasure and the palace. Influenced by religious beliefs, they were a symbol of goodness and blessing, magic invalidation, and protecting the tree of life. However, in some Achaemenid artworks, the griffin has been shown with a demonic aspect, in the conflict between good and evil. In general, the number of similarities and differences indicates that the griffin in the Seljuk period was affected by its similar motif in the Achaemenids, and factors such as political dominance, the authority of the monarchy, religious beliefs, and folk culture played a role in their formation and application.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Griffin
  • Eagle-head lion
  • Myth
  • Composite creatures
  • Achaemenid
  • Seljuk

مراجع

الوند، احمد. (1351). صنعت نساجی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: دانشگاه پلی‌تکنیک.
بروس میتفورد، میراندا. (1394). دایره المعارف مصور نمادها و نشانه‌ها (ترجمة معصومه انصاری و حبیب بشیرپور). تهران: سایان.
پرادا، ایدت. (1397). هنر ایران باستان، تمدن‌های پیش از اسلام (ترجمة یوسف مجیدزاده). تهران: دانشگاه تهران.
پهلوان، فهیمه. (1390). ارتباطات تصویری از چشم‌انداز نشانه‌شناسی. تهران: دانشگاه هنر.
جنسون، چارلز. (1390). تجزیه و تحلیل آثار هنرهای تجسمی (ترجمة بتی آواکیان). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌‌ها (سمت).
داندیس، دونیس. (1389). مبادی سواد بصری (ترجمة مسعود سپهر). تهران: سروش.
دوست‌شناس، نسترن و صالحی کاخکی، احمد. (1391). نقش جانوران ترکیبی در سفالینه های سلجوقی. نقش‌مایه، 5 (10)، 67-42.
دهخدا، علی اکبر. (1373). لغت‌نامة دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
ریاضی، محمدرضا. (1375). فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران. تهران: دانشگاه الزهرا.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها (ترجمة سودابه فضائلی). ج. 5. تهران: جیحون.
طاهری، صدرالدین. (1391). گوپت و شیردال در خاور باستان. هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، 17(4)، 13-22.
فضائلی، سودابه. (1384). فرهنگ غرایب. ج. 2. تهران: افکار.
کرتیس، جان و تالیس، نایجل. (1392). امپراتوری فراموش شده: فرهنگ، هنر و تمدن هخامنشیان (ترجمة خشایار بهاری). تهران: فرزان روز.
هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب (ترجمة رقیه بهزادی). تهران: فرهنگ معاصر.
هینتس، ویلیام. (1396). دنیای گمشدة عیلام (ترجمة فیروز فیروزنیا). تهران: علمی و فرهنگی.
هینلز، جان. (1396). شناخت اساطیر ایران (ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی). تهران: چشمه.
یونگ، کارل گوستاو. (1389). انسان و سمبل‌هایش (ترجمة محمود سلطانیه). تهران: جامی.
 
Al-Nasiri, N. (1272). Daqaeq Al-haqayeq (Degrees of Truths). Paris: Bibliothèque Nationale de France.
Boardman, J. (2015). Alexander the Great’s Flying Machine: An Iconographic Study. Awe, (14), 313-322.
Bulfinch, T. (2000). Bulfinch’s Greek and Roman Mythology: The Age of Fable. New York: Dover Publications.
Buyaner, D. (2005). On the etymology of Middle Persian baškuč (winged monster). Studia Iranica, 34(1), 19–30.
DePuy, W. H. (1892). The Encyclopædia Britannica, A Dictionary of Arts, Sciences, and General Literature. Chicago: R.S. Peale Company.
Harper, P., Oliver Jr, A., Scott, N. & Lilyquist, C. (1971). Origin and Influence Cultural Contacts: Egypt, the Ancient near East, and the Classical World. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 29(7), 318-326.
Herodotus. (2003). Histories (G. Campbell Macaulay, Trans.). NewYork: Barnes and Noble Books.
Kuiper, K. (2010). Islamic Art, Literature, and Culture. New York: Britannica Educational Publishing.
Lerner, J. (1991). Some So-Called Achaemenid Objects from Pazyryk. Notes in the History of Art, 10(4), 8–15.
Lukpanova, Y. (2018). A woman who speaking with Gods. The World of Art Images of Nomads. The Exhibition Catalogue, 28-33.
MacKenzie, D. N. (1971). A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press.
Novozhenov, V. A. (2018). Whence the Cimmerians Came Transcontinental Communications of the Early Nomads in the Lights of the Origin of the Cimmerians. Historical Archaeology & Anthropological Sciences, 3(1), 10-23.
Öney, G. (1984). Reflection of Ghaznavid Palace Decoration on Anatolian Seljuk Palace Decoration. Sanat Tarihi Dergisi, 3(3), 133-141.
Pliny the Elder. (1855). Natural History of Pliny (J. Bostock & H. T. Riley, Trans.). V. 2. London: Henry G. Bohn.
Reed, N. B. (1976). Griffins in Post-Minoan Cretan Art. Hesperia, (45), 364–379.
Sudzuki, O. (1975). Silk Road and Alexander’s Eastern. Campaign, (11), 67-92.
Zournatzi, A. (2003). The Apadana Coin Hoards, Darius I, and the West. American Journal of Numismatics, (15), 1-28.
باغ نظر
دوره 19، شماره 116
بهمن 1401
صفحه 23-40

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار