بازیابی و مستندسازی تحولات کالبد و کارکرد بنای شیخ لطف‌الله بر اساس اسناد توصیفی و تصویری و مطالعات تاریخ شفاهی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد مرمت میراث شهری، گروه مرمت بنا و بافت‌های تاریخی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه مرمت بناها و بافت‌های تاریخی، دانشکدۀ مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

چکیده
بیان مسئله: شیخ لطف‌الله بنایی شاخص مربوط به دوران صفویه است. مداخلات‌ گوناگون انجام‌شده در بنا در دوره‌های مختلف، کالبد گذشتة آن را در برخی از بخش‌ها تغییر داده است. با وجود ارزش بسیار بنای شیخ لطف‌الله، تاکنون مستندسازی از تحولات و مداخلات انجام‌شده در آن، صورت نگرفته ‌است. آشکارشدن بسیاری از وجوه پنهان و یافت‌نشدة بنای شیخ لطف‌الله می‌تواند راهکاری جهت شناسایی مداخلات نادرست گذشته در این بنا  شود. از سوی دیگر، می‌تواند راه را جهت نگهداری این بنا برای آیندگان هموار سازد.
هدف پژوهش: این پژوهش بر آن است تا برای نخستین‌بار، تحولات بسیاری از ویژگی‌های کالبدی و کارکردی کم‌نظیر و کمتر شناخته شدة بنای شیخ لطف‌الله را آشکار سازد.
روش پژوهش: این پژوهش، با بررسی اسناد توصیفی و تصویری مرتبط با بنای شیخ لطف‌الله به ترتیب سال، روند تحول این بنا را آشکار خواهد کرد. از سوی دیگر، با مصاحبه با افرادی که به نحوی از گذشته تاکنون در مرمت این بنا نقش داشته‌اند، برخی از ویژگی‌های نانوشتة این بنا مدون خواهد شد. همچنین، بخش اصلی این پژوهش با مطالعات دقیق میدانی در تک‌تک بخش‌های این بنا انجام شد. در این گام، تمامی نکات موجود در اسناد و مصاحبه‌ها روی نقشه‌ها پیاده‌سازی شد.
نتیجهگیری: تحلیل‌ها و مشاهدات آشکار ساخت، بنای شیخ لطف‌الله دارای بخش‌هایی در گذشته بوده، که در گذر زمان از آن جدا شده و به کارکرد‌های دیگری اختصاص داده‌ شده‌ است. از سوی دیگر تحولات به‌وجودآمده در فرایند دسترسی به بنا،  تغییراتی را در پلان آن ایجاد کرده است. این موضوع سبب تحول در پلان اولیة بنا و روابط فضایی آن شده است. قابل توجه است که  تحولات بسیاری در نما و بدنة بنا نیز به‌وجود آمده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Retrieving and Documenting the Changes in the Form and Function of Sheikh Lotfollah Monument Based Upon Descriptive and Visual Documents and Oral History Studies

نویسندگان [English]

  • Neda Sadat Abdelahi 1
  • Nima Valibeig 2
1 Master of Urban Heritage Conservation, Department of Architectural & Urban Conservation, Faculty of Architectural & Urban Planning, Iran University of Science & Technology, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Architectural & Urban Conservation, Faculty of Conservation, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Problem statement:  Sheikh Lotfollah is a prominent building that dates back to the Safavid era. In different periods, various interventions have changed some parts of the building’s original form. Despite the international value of the Sheikh Lotfollah monument, no complete documentation of its changes and interventions has been carried out so far. Revealing hidden and undiscovered aspects of the form and function of Sheikh Lotfollah can identify any inappropriate interventions done in the past. On the other hand, it can pave the way to preserve this building for posterity.
Research objective: This article aims to display the transformations of unique and little-known features of Sheikh Lotfollah for the first time.
Research method: This research attempted to present the transformation process of this building by analyzing related descriptive and visual documents in the order of the year. In addition, some of the unwritten features of Sheikh Lotfollah were documented by interviewing people who had been involved in its conservation from the past until now. Moreover, the main part of this research was done with a detailed field survey of each part of this building. Ultimately, all the analyses were implemented on the maps.
Conclusion: This research revealed that some sections of Sheikh Lotfollah were separated from it over time and dedicated to other functions. Consequently, the changes in the access point to the building brought about changes in the original plan of the building. It is noteworthy that there have been many other changes in the facade and form of the building.

کلیدواژه‌ها [English]

  • UNESCO World Heritage Site landmark
  • Naghsh-e Jahan Square
  • Sheikh Lotfollah monument
  • Documentation of built heritage
  • Descriptive and visual scripts
  • Oral history of architecture
آشتیانی، اقبال. (1323). احوال بزرگان: شیخ لطف الله عاملی (امام مسجد معروف اصفهان). یادگار، 1(1)، 52-60.
افندی، عبدالله بن عیسی بیگ. (1389). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء (ترجمة محمدباقر ساعدی). مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
افوشته‌ای نطنزی، محمود. (1373). نقاوه الاثار فی ذکر الاخبار در تاریخ صفویه (به اهتمام احسان اشراقی). تهران: علمی فرهنگی.
پوپ، آرتور. (1315). مسجد شیخ لطف‌الل (ترجمه عیسی صدیق). هنر و معماری، 4(8)، 789-792.
ت‍رک‍م‍ان‌، اسکندربیگ. (1382). عالم‌آرای عباسی (تصحیح ایرج افشار). ج. 1. تهران: امیرکبیر.
جابری انصاری، محمدحسن. (1321). تاریخ اصفهان و ری و همة جهان. اصفهان: حسین عمارزاده.
جملی کارری، جووانونی فرانچسکو. (1383). سفرنامة کارری (ترجمة عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ). تهران: علمی و فرهنگی.
جناب اصفهانی، علی. (1385). رجال و مشاهیر اصفهان (الاصفهان). اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
دلاواله، پیترو. (1370). سفرنامة پیترو دلاواله (ترجمة شعاع الدین شفا). تهران: علمی و فرهنگی.
دهار، علی و علی‌پور، رضا. (1392). تحلیل هندسی معماری مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان جهت تعیین ارتباط هندسی نمازخانه با جلوخان ورودی بنا. باغ نظر، 10(26)، 33-40.
رسام، هوشنگ. (25 مرداد، 1400). مرمت‌های انجام‌شده در بنای شیخ لطف‌الله. مصاحبة شخصی.
رضایت، رحمت‌الله. (2 اردیبهشت، 1400). مرمت‌های گنبد بنای شیخ لطف‌الله در دهة اخیر. مصاحبة شخصی.
رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم. (1352). آثار ملی اصفهان. تهران: انجمن آثار ملی.
سالنامة معارف. (1313-1314). تاریخچة ساختمان‌ها و تعمیرات معارفی و اوقافی در دو سال 1313 و 1314. تهران: وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه.
سانسون، نیکولاس. (1346). سفرنامة سانسون، وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه‌سلیمان صفوی (ترجمة تقی تفضلی). تهران: ابن سینا.
سجادی نائینی، سیدمهدی. (1387). معماران و مرمتگران سنتی اصفهان. اصفهان: سازمان فرهنگی رفاهی تفریحی شهرداری اصفهان.
شاردن، ژان. (1379). سفرنامة شاردن (ترجمة حسین عریضی). اصفهان: گلها.
فرشته‌نژاد، مرتضی. (1389). فرهنگ معماری و مرمت معماری. اصفهان: ارکان دانش.
فرشته‌نژاد، مرتضی. (20 شهریور، 1400). مداخلات انجام‌شده در بنای شیخ لطف‌الله. مصاحبة شخصی.
کریمیان، حسن و سیدی، سامان. (1397). هندسه و تناسبات هندسی در ساخت گنبد مساجد صفوی اصفهان (نمونة موردی: مسجد امام و مسجد شیخ لطف الله). مطالعات ایرانشناسی، 4(8)، 23-44.
کمپفر، انگلبرت. (1360). سفرنامة کمپفر (ترجمة کیکاووس جهانداری). تهران: خوارزمی.
گدار، آندره. (1371). آثار ایران. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
مدرس تبریزی، محمدعلی. (1373). ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه و اللقب. قم: کتابخانة عمومی آیه‌الله مرعشی نجفی.
مصدق، محمد. (25 مرداد، 1400). اقدامات استاد محمد مصدق در بنای شیخ لطف‌الله. مصاحبة شخصی.
موریه، جیمز. (1386). سفرنامة جیمز موریه. ج. 1. تهران: توس.
مهران، احمد. (1354). معمار قدرتمند و توانا. آگاهی‌نامة سازمان محافظت آثار باستانی، (9)، 7-9.
نوروزی، علیرضا. (1380). مسجد شیخ ‌لطف‌الله. علوم قرآن و حدیث، (99)، 22-26.
نیکزاد امیرحسینی، کریم. (1333). تاریخچة ابنیة تاریخی اصفهان. اصفهان: داد.
سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان. (1310). پروندة ثبتی بنای مسجد شیخ لطف‌الله، صفحة نخست.
ورجاوند، پرویز. (1356). نگاهی به پیشینه تعمیر برخی از بناهای تاریخی اصفهان (یادی از شادروان استاد معارفی معمار بناهای تاریخی). هنر و مردم، (175)، 2-18.
ولی‌بیگ، نیما و کورنگی، نگار. (1398). بازخوانی سردر خورشید در میدان نقش ‌جهان براساس اسناد توصیفی-تاریخی و تصویری. باغ نظر، 16(73)، 41-52.
عبداللهی، نداسادات و ولی‌بیگ، نیما. (1401). تحلیل و بازخوانی کارکرد بنای تاریخی شیخ لطف‌الله درگذر زمان بر پایه اسناد توصیفی تاریخی و سفرنامه‌ها. اثر، 1(43)، 196-211.
ویلبر، دونالد. (1390). باغ‌های ایران و کوشک‌های آن (ترجمة مهین‌دخت صبا). تهران: علمی و فرهنگی.
هاکس، مریت. (1368). ایران، افسانه و واقعیت. مشهد: آستان قدس رضوی.
هنرفر، لطف‌الله. (1390). اصفهان. اصفهان: علمی و فرهنگی.
 
Bembo, A. (2007). The Travels and Journal of Ambrosio Bembo (C. Bargellini, Trans.). Oakland: University of California Press.
Byron, R. (1950). The Road to Oxiana. London: John Lehmann.
Daulier Deslandes, A. (1673). Les beautez de la Perse; ou, La description de ce qu’il y a de plus curieux dans ce royaume, enrichie de la carte du païs, & de plusieurs estampes dessignées sur les lieux. Paris: G. Clouzier.
Sarre, F. (1901). Denkmäler persischer Baukunst: geschichtliche Untersuchung und Aufnahme muhammedanischer Backsteinbauten in Vorderasien und Persien. Berlin: E. Wasmuth.