پژوهشی در فرم و محتوای قالی‌های چهارفصل ایران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدۀ فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 کارشناس ارشد فرش، دانشکدۀ فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

بیان مسئله: چهارفصل یکی از ساختارهای طراحی در قالی‌‌های ایران است که ظهور آن به نیمة اول قرن بیستم و همسو با تحولات فرهنگی و اجتماعی تبریز در دورة قاجار و پهلوی اول می‌‌رسد. تلفیق مناظری از صحنه‌‌های زندگی روستایی و آثار و ابنیة تاریخی با انواع طرح‌‌ها و نقوش سنتی در ساختار چهارفصل باعث شده است این قالی‌‌ها به مثابة متن‌‌های تصویری، بازتاب‌دهندة شرایط فرهنگی و اجتماعی زمان تولید خود باشند. بنابراین این مسئله که شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه چگونه و در قالب کدام نشانه‌‌های تصویری در طرح چهارفصل بازتاب یافته، محل پرسش است. سؤال اصلی پژوهش بر شناخت موضوعات غالب و زمینه‌‌های اجتماعی مؤثر در شکل‌‌گیری طرح چهارفصل در جغرافیای قالی ایران تمرکز دارد.
هدف پژوهش: هدف پژوهش شناسایی موضوعات غالب در منظره‌‌پردازی، گسترة جغرافیایی تولید و زمینه‌‌های اجتماعی مؤثر در شکل‌‌گیری طرح چهارفصل است.
روش پژوهش: روش پژوهش به صورت کیفی و تحلیل محتوای طرح‌‌هاست. ابتدا جامعة نمونة تحقیق به صورت نمونه‌‌گیری حداکثری و هدفمند شامل 26 نمونه قالی با طرح چهارفصل شناسایی شد. سپس محتوای این نمونه‌‌ها بر اساس سؤالات و اهداف پژوهش مورد تجزیه‌و‌تحلیل کیفی قرار گرفت.
نتیجه‌‌گیری: نتایج پژوهش نشان دادند که تمامی نمونه‌‌‌‌های شناسایی‌شده در جغرافیای شهر تبریز طراحی و تولید شده‌‌اند. در طرح این قالی‌‌ها مفاهیم ملی‌‌گرایی، باستان‌‌گرایی و آیین‌‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه در قالب نشانه‌‌های تصویری و نوشتاری بازتاب یافته‌‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on the Form and Content of Iran’s Four-Seasons Carpets

نویسندگان [English]

  • Abdollah Mirzaei 1
  • Ali Vandshoari 1
  • Shadi Zarnaghi 2
1 Associate Professor, Faculty of Carpet, Tabriz Islamic Art University,Tabriz, Iran.
2 M. A in Carpet, Faculty of Carpet, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: “Four Seasons” is one of the design structures of Iranian carpets, dating back to the first half of the twentieth century amid the cultural and social evolutions of Tabriz in the Qajar and the first Pahlavi eras. The combination of rural life scenes and historical buildings along with the structure and patterns of traditional designs in the Four Seasons pattern has made these carpets similar to visual texts illustrating the cultural and social situations of their production time. This study attempts to answer how the social and cultural conditions of a society are depicted in the Four Seasons Carpets and which visual symbols represent them. Hence, the main question of this study revolves around the identification of dominant subjects and effective social backgrounds in shaping the pattern of the Four Seasons in the geography of the Persian carpet.
Research objective: This study aims to identify dominant subjects in depicting landscapes, the geographical area of products, and effective social backgrounds in shaping the Four Seasons pattern.
Research method: The research method is qualitative and employs content analysis of patterns. First, 26 carpets containing the Four Seasons pattern were selected as case studies. Next, a qualitative analysis was conducted on the contents of each case based on the outlined questions and objectives in the study.
Conclusion: The results of the research indicate that all the identified samples were designed and hand-woven in Tabriz. The patterns of these carpets show nationalism, archaic concepts, and cultural-social customs of Iranian society in the form of visual and written signs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Four Season Design
  • Four Garden Design
  • Garden Carpet
  • Tabriz Carpet
  • Historic Monuments
آبراهامیان، یرواند. (1380). معرفی یک سند: تجارت در قدیم الایام در ولایات شمالی ایران در دورة قاجار (ترجمة محمد عوادزاده). تاریخ معاصر ایران، 5 (18)، 181-194. 
استروناخ، دیوید. (1371). شکل‌گیری باغ سلطنتی پاسارگاد و تأثیر آن در باغ‌سازی ایران (ترجمة کامیار عبدی). اثر، (23و24)، 54-75.
اکبری، حسن؛ نخستین خیاط، هلن؛ نخستین خیاط، آرمین (1396). بررسی تطبیقی الگوی طراحی فرش‌‌های باغی و باغ‌های ایرانی دورة صفویه و قاجار. گلجام، (33)،29-42.
اکبری، محمد علی. (1375). رویکرد غربگرایان به نوسازی ایران. تهران: سروش.
الکساندر، ویکتوریا. (1390). جامعه‌شناسی هنرها (ترجمة اعظم راودراد). تهران: فرهنگستان هنر.
بنام، امید. (1388). قالی چهارفصل تبریز. قالی ایران، 12 (88)، 4-8.
جعفریان، رسول. (1385). درک شهری از مشروطه: مقایسة حوزة مشروطه‌خواهی اصفهان و تبریز. تهران: مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر.
خشگنابی، رضا. (1378). ادب و عرفان در قالی ایران. تهران: سروش.
دانشگر، احمد. (1376). فرهنگ جامع فرش. تهران: یادواره اسدی.
زارعی، محمد ابراهیم. (1390). بازتاب نقش چهارباغ در قالی‌های باغی غرب ایران با تأکید بر نمونه‌هایی از استان کردستان. گلجام، (19)، 59-43.
ژوله، تورج. (1381). پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی.
طبری، محمد. (1365). تاریخ طبری (ترجمة ابوالقاسم پاینده). ج. 5. تهران: اساطیر.
فوران، جان. (1371). مفهوم توسعة وابسته، کلید اقتصاد سیاسی ایران در عصر قاجار. (ترجمة علی طائفی). اطلاعات سیاسی-اقتصادی، (60)، 91-97.
گانز رودن، اروین. (1357). قالی ایران شاهکار هنر. تهران: اتکا.
محمدزاده، مهدی و نوری، سونیا. (1396). بررسی ساختار و زوایای دید باغ ایرانی در نگارگری باغی و قالی‌‌های باغی دورة صفویه. باغ نظر، 14 (52)، 27-36.
محمودی نژاد، هادی. (1388). باغ ایرانی از منظر بهشت قرآنی. تهران: طحان.
میرزایی، عبداله. (1398). تبیین بسترهای تاریخی پدیدة نوگرایی در قالی‌‌های معاصر تبریز. مطالعات تاریخ فرهنگی، 10(39)، 129-160.
نظری، علی اشرف. (1386). هویت مدرن و گفتمان مشروطیت در ایران. مطالعات ملی، 8 (32)، 29-54.
وحدت، فرزین. (1384). رویارویی فکری ایران با مدرنیت (ترجمة مهدی حقیقت‌خواه). تهران: مرکز.
ویلبر، دونالد. (1385). باغ‌های ایران و کوشک‌‌های آن (ترجمة مهیندخت صبا). تهران: علمی فرهنگی.
Spooner, B. (2011). Weavers and Dealers: the authenticity of an oriental carpet. In A. Appadurai (Ed), The social life of things: commodities in cultural perspective. New York: Cambridge University Press.
 Fray, J. A. (1996). The Iranian constitutional revolution, 1906-1911. New York: Columbia University Press.