تطبیق نگاره‌های روایت کشتی نوح (ع) در نسخه‌های جامع‌ا‌لتواریخ ایلخانی، مجمع‌التواریخ تیموری و قصص‌الانبیاء صفوی با متن قرآن کریم

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری تخصصی، تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

2 استادیار، دکترای تخصصی پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: سرگذشت حضرت نوح (ع) یکی از موضوعات مهم مذهبی است که می‌توان بازتاب آن را در هنر نگارگری نیز مشاهده کرد. روایت کشتی حضرت نوح (ع) مضمون نگاره‌های بسیاری در دوره‌های مختلف اسلامی است. شرح این رویداد تاریخی و دینی در قرآن کریم نیز آمده است. بنابراین این امر ضرورت تطبیق نگاره‌های ایرانی اسلامی را با متن قرآن ایجاب می‌کند.
هدف پژوهش: اهداف پژوهش شامل شناسایی میزان پایبندی این نگاره‌ها با متن قرآن کریم است و از طریق مقایسه و تشخیص وجوه اشتراک و افتراق نگاره‌ها با یکدیگر و با متن قرآن کریم صورت گرفته است. پرسش‌های پژوهش عبارت‌اند از 1- نگاره‌های روایت کشتی حضرت نوح (ع) در نسخه‌های جامع‌التواریخ رشیدی ایلخانی، مجمع‌التواریخ تیموری و قصص‌الانبیاء صفوی، تا چه اندازه‌ای به متن قرآن کریم پایبند هستند؟ 2- شباهت‌ها و تفاوت‌های نگاره‌های روایت کشتی حضرت نوح (ع) در این سه نسخه چیست؟
روش پژوهش: در پژوهش حاضر اطلاعات کتابخانه‌ای و داده‌های اسنادی و تصویری با رویکرد توصیفی- تحلیلی و تطبیقی بررسی شده است و نمونه‌های مورد بررسی، شامل نگاره‌های روایت کشتی حضرت نوح (ع) در نسخه‌های جامع‌التواریخ رشیدی ایلخانی موجود در انجمن سلطنتی آسیایی در لندن (مجموعة ناصر خلیلی)، مجمع‌التواریخ حافظ ابرو متعلق به دورة تیموری، محفوظ در دیوید کالکشن و قصص‌الانبیاء صفوی، محفوظ در کتابخانه بریتانیا است و این نگاره‌ها با متن قرآن کریم، مورد تطبیق قرار گرفته‌اند.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهد نگارة‌ کشتی حضرت نوح (ع) در قصص‌الانبیاء نسبت به نگاره‌های جامع‌التواریخ و مجمع‌التواریخ بیشترین پایبندی را به متن قرآن کریم دارد.  

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A comparison Between the Paintings of Noah’s Ark Narrative in the Manuscripts of the Ilkhanid Jami ‘al-Tawarikh, Timurid Majma al-Tavarikh, and the Safavid Qasas al-Anbiya with the Text of the Holy Qur’an

نویسندگان [English]

  • Sahar Zekavat 1
  • Khashayar Ghazizadeh 2
1 Ph.D. candidate of Comparative and Analytical History of Islamic Art, Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: The history and story of the Prophet Noah are among the important religious topics reflected in the paintings. The narrative of the Prophet Noah’s Ark is the theme of many paintings in different Islamic periods. The description of this historical and religious event is also presented in the Holy Qur’an. Therefore, this necessitates the comparison of Persian Islamic paintings to the text of the Qur’an.
Research objective: The purpose of this study is to identify the amount of similarity of these paintings to the text of the Holy Qur’an. Also, this study was an attempt to answer these research questions 1- To what extent do the paintings of the Ark of Prophet Noah (PBUH) in the manuscripts of the Rashidi Ilkhanid Jami ‘al-Tawarikh, the Timurid Majma al-Tavarikh, and the Safavid Qasas al-Anbiya match the text of the Holy Qur’an? 2-What are the similarities and differences between the paintings of the narration of the Ark of the Prophet Noah (AS) in these three manuscripts?
Research method: For this purpose, in the present study, library, documentary, and pictorial data were examined using a descriptive-analytical and comparative approach. Cases of the study include paintings of Noah’s Ark in the manuscripts of the Rashidi Ilkhanid Jami ‘al-Tawarikh in the Royal Society of Asia in London (Nasser Khalili Collection), the Timurid Majma al-Tavarikh written by Hafiz Abru. This is preserved in the David Collection, and the Safavid Qasas al-Anbiya is preserved in the British Library. These paintings were compared with the text of the Holy Qur’an.
Conclusion: The results of the research show that compared to the paintings of the Jami ‘al-Tawarikh and Majma al-Tavarikh manuscripts, the narrative of Prophet Noah’s Ark in the Qasas al-Anbiya is similar to the text of the Holy Qur’an to a great extent

کلیدواژه‌ها [English]

  • Noah’s Ark
  • Holy Qur’an
  • Ilkhanid Jami ‘al-Tawarikh
  • Timurid Majma al-Tavarikh
  • Safavid Qasas al-Anbiya

مراجع

ابن‌کثیر، اسماعیل. (1411 ه. ق.). قصص الانبیاء (تحقیق الدکتور مصطفی عبدالواحدی). بیروت: مؤسسة علوم القرآن.
بابائی فلاح، هادی. (1393). مطالعة تطبیقی قصص انبیاء در قرآن کریم و سرگذشت پیامبران در متن و نگاره‌های کتاب جامع‌التواریخ. نگارینه هنر اسلامی، (2)، 15- 24.  
برقی، یاسمن. (1394). مطالعة تطبیقی قصص انبیاء براساس قرآن کریم و انجیل (نحوة تجسم آن‌ها در نگاره‌های کتاب جامع‌التواریخ، نمازخانة سیستین و لوجیا). (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد پژوهش هنر). دانشکدة هنر، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران.
بهادر، یگانه. (1386). تأثیر نقاشی مانوی بر نگاره‌های دورة ایلخانیان (منافع‌الحیوان ابن‌بختیشوع، جامع‌التواریخ خواجه رشیدالدین فضل‌الله و شاهنامة بزرگ مغولی). (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد پژوهش هنر). دانشکدة هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.
بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم. (1380). باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن. تهران: دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی.
پورچنگیز، صدیقه. (1395). بررسی تطبیقی نگاره‌های مذهبی نسخة جامع‌التواریخ دورة ایلخانی و مجمع‌التواریخ دورة تیموری. (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد ارتباط تصویری). دانشکدة هنر، دانشگاه الزهراء (س)، تهران،‌ ایران.
تقی‌زاده نجار، نیر. (1395). تصویرگری طوفان حضرت نوح (ع) براساس نمونه‌های موجود در نگارگری ایرانی- اسلامی (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد هنر اسلامی). دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
حمیدی‌منش، تقی و جعفری دهکردی، ناهید. (1397). تبارشناسی بانوی نشسته بر کشتی نوح (ع) در نگاره‌های اسلامی. زن در فرهنگ و هنر، 10 (4)، 473-496.
رضانژاد یزدی، الهه. (1399). بررسی سیر تحول پوشش بانوان (سبک، تزئینات، نقوش) در خراسان بزرگ عصر تیموری بر اساس نگاره‌های مکتب هرات. رجشمار، 1 (1)، 105- 121.
ریشار، فرانسیس. (1383). جلوه‌های هنر پارسی (ترجمة عبدالمحمد روح‌بخشان). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
شایسته‌فر، مهناز و عبدالکریمی، شهین. (1395). عناصر بصری رویدادهای زندگی پیامبر اکرم (ص) در نگاره‌های جامع‌التواریخ. مطالعات هنر اسلامی، 12 (25)، 37- 52.
شراتو، امبرتو و گروبه، ارنست. (1376). تاریخ هنر ایران (هنر ایلاخانی و تیموری) (ترجمة یعقوب آژند). تهران: مولی. 
شریف‌زاده، عبدالمجید. (1375). تاریخ نگارگری در ایران. تهران: حوزة هنری. 
صداقت، معصومه. (1386). پیامبران اولوالعزم در نگاره‌های قصص‌الانبیاء ابواسحاق نیشابوری. مطالعات هنر اسلامی،  4 (7)، 46- 23.
صداقت، فاطمه و خورشیدی، زهرا. (1388). بررسی مضامین مذهبی در نسخ خطی جامع‌التواریخ. مطالعات هنر اسلامی، 5 (10)، 77- 97. 
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417 ه. ق.). المیزان فی تفسیر‌القرآن. ج. 19. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
طبری، محمد بن جریر. (1375). تاریخ طبری (ترجمة ابوالقاسم پاینده). تهران: اساطیر.
قپانداران، وجیهه. (1389). تاریخ پوشاک ایرانیان (از باستان تا عصر حاضر). قم: مهر بیکران.
 قمی، علی بن ابراهیم. (1367). تفسیر قمی. ج. 2.  قم: ‌دارالکتاب.
کاوسی، سمیه و هوشیار، مهران. (1400). تطبیق ساختار بصری نگاره‌های داستان نوح (ع) با روایت قرآنی در مکاتب تبریز اول و هرات. نگره، 16 (58)، 21-37.
 
Blair, Sh. S. (1995). A Compendium of Chronicles: Rashid al- Din’s Illustrated History of the World, The Nasser D. Khalili collection of Islamic art. New York: Nour Foundation in association with Azimuth Editions and Oxford University Press.
Ghiasian, M. R. (2015). The “Historical Style” of Painting for Shahrukh and Its Revival in the Dispersed Manuscript of Majmaʿ al-Tawarikh. Iranian Studies, 48 (6), 871–903.
Makhmudjonova, G. (2020). Depictions of the Ark of Noah and the Giant Uj In Kulliyat-i Tarikhi of Hafız-i Abru (Style and Iconography). Sanat Tarihi Dergisi, 29(2), 567-587.
باغ نظر
دوره 19، شماره 112
مهر 1401
صفحه 93-102

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار