بررسی تناسبات طلایی و اصول هندسی برگرفته از طبیعت در اجزای کالبدی خانه‌های تاریخی (مطالعۀ موردی: خانه‌های قاجاری اردبیل)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار دانشکده معماری، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: بهره‌گیری از تناسبات برگرفته از طبیعت در معماری سنتی، اصلی جاری درتعامل با طبیعت بوده است. زیرا ارتباط صوری با طبیعت می‌تواند به بهینه‌سازی ساختارهای متناسب با هر منطقه منجر شود. در واقع ساختارهای طبیعت در طی سال‌ها با آزمون‌های مختلف و ترکیبی پایدار اصول بازتولیدشدنی را در فضاها ایجاد کرده‌اند. اصولی که امروزه در تناسبات فضایی هر منطقه نادیده گرفته می‌شود. بر این اساس تعداد بیست و چهار خانة تاریخی از دورة قاجار در اردبیل که بیشترین فراوانی را دارند مورد بررسی قرار می‌گیرند.
هدف پژوهش: بررسی اجزای کالبدی خانه‌های تاریخی اردبیل با اصول هندسی برگرفته از طبیعت هدف اصلی پژوهش است. بر این مبنا به شناسایی میزان سازگاری تناسبات هندسی رایج در خانه‌ها با تناسبات ایرانی، نسبت‌های طلایی و تقریبی از آنها که برگرفته از طبیعت‌اند، پرداخته می‌شود.
روش پژوهش: بعد از مطالعات میدانی و جمع‌آوری ابعاد و اندازه‌ها، با استفاده از نمودار فراوانی، مجموعه‌ای حاصل از تناسبات هندسی واقع بر تالارها، اتاق‌ها و نماهای اصلی شناسایی می‌شود تا میزان سازش این تناسبات با نسبت‌های برگرفته از طبیعت مشخص شود. این پژوهش که از نوع کاربردی و ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی است و با روش استنتاجی و تحلیل داده‌ها رایج‌ترین نسبت‌های فضایی و استانداردهای حاکم منطبق بر طبیعت را مشخص می‌کند.
نتیجه‌گیری: نتایج براساس رایج‌ترین نسبت‌ها نشان می‌دهدکه معماری خانه‌ها از لحاظ صوری اغلب در تعامل با طبیعت‌اند. به نحوی که معماران بناها علاوه بر استفاده از سیستم‌های تناسباتی ایرانی (غالباً در تالارها) و نسبت‌های طلایی (غالباً در اتاق‌ها و مرکزیت نماهای متقارن و ارسی) در چیدمان عناصر و فضاهای معماری از پلان تا نما از نسبت‌های نزدیک به اعداد حسابی ساده نیز بهره جسته‌اند که نشان‌دهندة تأثیرپذیری الگوهای فضایی و ارتباط آنها با ترکیب داده‌های دریافتی از طبیعت‌اند که در تکامل بنا با یکدیگر ممزوج شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Golden Proportions and Geometric Principles Derived from Nature in the Structural Components of the Traditional Houses (Case Study: Qajar Houses in Ardabil)

نویسندگان [English]

  • Mahsa Javadi nodeh 1
  • Azadeh Shahcheraghi 2
  • Alireza Andalib 3
1 Ph.D, Department of Architecture, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran,
2 Associate Professor of Faculty of Architecture, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Urban Development, Faculty of Art and Architecture, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Problem statement: The use of proportions derived from nature in vernacular architecture is one of the principles that govern the interactionsbetween the built environment and nature.The existence of the formal relationship between the built environment and nature can lead to optimization,order,and stability in the built environment.In fact,structures in nature have become stable over time in terms of form and combination and can create reproducible principles regarding the continuity and beauty of spaces.Nowadays,such principles have been neglected in the proportions and numeric relationships employed in the geometry of spaces.The sample of this study contains twenty-four traditional houses in the Qajar era in Ardabil because most of these buildings have been built in this period.
Research objective:The present study aims to determine the compatibility of common geometric proportions used in the traditional houses of Ardabil with Iranian proportions,golden ratios, and approximate ratios derived from nature to identify the most common nature-friendly layout in the region.
Research method: This study isapplied and mixed-methods research in which both quantitative and qualitative methodsare employed. First of all, the data related to the dimensions, sizes, and computational ratios were obtained via field observations. After that, the geometric proportions employed in halls, rooms, and main facades were identified using frequency diagrams. Then their compatibility with the proportions derived from nature was analyzedto determine which spatial ratios and standards derived from nature had the highest frequency in the buildings.
Conclusion: The results showed that the architecture of the traditional houses was consistent and compatible with nature in terms of formal characteristics.in addition to using Iranian proportions, golden proportionsin laying out the elements and architectural spaces from plans to façades,the architects of the buildings have also made use of ratios close to simple arithmetic proportions.This shows the relationship between the spatial patterns and the combination of data received from nature,which have been integrated intothe construction of the buildings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geometry
  • Nature
  • Golden Proportions
  • Traditional Houses
  • Ardabil City

مراجع

احمدی، زهرا و حبیب، فرح. (1398). مفهوم خالی و جایگاه معنایی آن در معماری اسلامی (نمونة مطالعاتی: خانه‌های تاریخی یزد). پژوهش‌های معماری اسلامی، 7 (4)، 137-153.
بلیلان، لیدا و حسن پور لمر، سعید. (1398). الگوهای هندسی و تناسبات طلایی، زبان مشترک معماری و هنر در روستای تاریخی ابیانه. معماری اقلیم گرم و خشک، 7 (9)، 45-68.
بمانیان، محمدرضا. (1381). مقدمه‌ای بر نقش و کاربرد پیمون در معماری ایرانی. درس هنر، (1)، 1-10.
بمانیان، محمدرضا؛ اخوت، هانیه و بقایی، پرهام. (1389). کاربرد هندسه و تناسبات در معماری. تهران: طحان.
پوراحمدی، مجتبی؛ یوسفی، مجتبی و سهرابی، مهدی. (1390). نسبت طول به عرض حیاط و اتاق‌ها در خانه‌های سنتی یزد: آزمونی برای نظر استاد پیرنیا دربارة مستطیل طلایی ایرانی. هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، 3 (47)، 69-77.
پورعبدالله، حبیب‌الله. (1389). حکمت‌های پنهان در معماری. تهران: کلهر.
پیرنیا، محمدکریم. (1378). آشنایی با معماری اسلامی ایران (ساختمان‌های درون‌شهری و برون‌شهری) (تدوین غلامحسین معماریان). تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران/ مرکز انتشارات سروش دانش.
جوادی نوده، مهسا؛ شاهچراغی، آزاده و عندلیب، علیرضا. (1400). ارزیابی معماری اکولوژیکی متأثر از تعامل محیط انسان ساخت با طبیعت در مناطق سردسیر (نمونة موردی: دو خانه تاریخی در اردبیل). نقش جهان، 1 (11)، 15-36.
حجازی، سید امیر مهرداد. (1387). هندسة مقدس در طبیعت و معماری ایرانی. تاریخ علم، 6 (2)، 17-44.
حیدری، علی اکبر و قاسمیان، عیسی. (1398). تحلیل نمودپذیری مفهوم قناعت در الگوی خانه‌های سنتی ایرانی (نمونة موردی: خانة مرتاض در یزد). پژوهش‌های معماری اسلامی، 7(2)، 87-108.
دانش دوست، یعقوب (1374). معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر، فصلنامه آبادی، (19)، 4-45
ذاکری، محمد حسین؛ قهرمانی، آرزو؛ شهنازی، درسا و بازیار حمزه‌خانی، اسماعیل. (1395). آزمون دو نظریة پیمون و مستطیل طلایی ایرانی در خانه‌های دورة قاجار شیراز. پژوهش‌های معماری اسلامی، 4(1)، 16-28.
روستایی، فاطمه. (1395). انسان، طبیعت، معماری با نگاهی به ملاحظات اکولوژیکی و طراحی طبیعی. تهران: انتشارات ادیبان روز.
طاهری، جعفر و ندیمی هادی. (1393). بعد پنهان در معماری اسلامی ایران. صفه، 65 (24)، 5-24.
طباطبایی زواره، سیدمریم؛ ولی‌بیگ، نیما؛ عظیمی، مریم و شهبازی چگنی، بهروز. (1397). مقایسة کالبد چهار صفه و حوضخانة سنتی شهر زواره. اقلیم گرم و خشک، 6 (7)، 101- 125.
ظهوری، راحله. (1394). معماری همساز با اقلیم کوهستانی خیلی سرد، مطالعة موردی: خانه‌های تاریخی اردبیل. انجمن جغرافیای ایران، 13(47)، 211-229.
عباسی، نوشین؛ قاسمی سیچانی، مریم؛ ولی بیگ، نیما و سعدوندی، مهدی. (1398). ارزیابی آراء ریاضی‌دانان مسلمان (سدة دو تا یازدهم هجری قمری) در باب ماهیت هندسه در معماری. اندیشة معماری، 3 (5)، 84-105.
عطاریان، کورش؛ مؤمنی، کورش و مسعودی، زهره. (1394). بررسی تناسبات حیاط مساجد دورة صفویه اصفهان. مطالعات تطبیقی هنر، 5 (10)، 67-81.
فلاحت، محمدصادق. (1396). نگرشی مفهومی به انسان- طبیعت و معماری. زنجان: دانشگاه زنجان.
گلپرورفرد، نازنین. (1387). انسان، طبیعت و معماری. تهران: طحان.
لفافچی، مینو و جهاندار، نسیم. (1396). انسان، طبیعت و معماری. تهران: انتشارات عصر کنکاش.
ملازاده، کاظم؛ محمدیان منصور، صاحب؛ جوانمردی، فاطمه و خدابنده، مریم. (1395). بررسی تناسبات و نظام پیمون در معماری دوره ماد: مطالعة موردی محوطة نوشیجان. جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام، 1(2)، 79-93.
موسوی، سپیده؛ طبسی، محسن و مهدی‌زاده سراج، فاطمه. (1399). تأثیر دگرگونی شیوه زندگی بر کالبد معماری و تزیینات خانه‌های مشهد در دوره انتقال. مدیریت شهری و روستایی، 19(58)، 29-52.
موسوی، فائزه. (1395). چشم‌اندازی به عدد طلایی فی. نشاء علم، 7 (1)، 39-52.
مهدی‌نژاد، جمال‌الدین؛ سیروس صبری، رضا؛ ابراهیم دماوندی، مجید و عباس‌پور، جوانه. (1391). طراحی معماری با تکیه بر تعامل زیبایی و عملکرد در طبیعت. هویت شهر، 6 (10)، 59-66.
نجفقلی‌پور کلانتری، نسیم؛ اعتصام، ایرج و حبیب، فرح. (1396). بررسی هندسه و تناسبات طلایی در معماری ایران نمونه‌های مطالعاتی: خانه‌های سنتی تبریز. مدیریت شهری، 16(46)، 477-491.
نجیب‌اوغلو، گلرو. (1389). هندسه و تزئین در معماری اسلامی: (طومار توپقاپی) (ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی). تهران: روزنه.
نصر، حسین. (1379). نیاز به علم مقدس (ترجمة حسن میانداری). تهران: مؤسسه فرهنگی طه.
نصیری، پرویز. (1384). آمار و احتمال مهندسی. تهران: دانشگاه پیام نور.
نقابی، محبوبه؛ هاشم‌پور، پریسا و آصفی، مازیار. (1399). تبیین کارکرد الگوهای برگرفته از طبیعت در معماری برای پاسخگویی به نیازهای انسان در دورة سنتی و معاصر. پژوهش‌های معماری اسلامی، 8 (27)،113-129.
نوایی، کامبیز و حاجی قاسمی، کامبیز. (1390). خشت و خیال: شرح معماری اسلامی ایران. تهران: سروش.
نقره‌کار، عبدالحمید. (1378). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، دفتر معماری و طراحی شهری: شرکت طرح و نشر پیام سیما.
هاشمی زرج‌آباد، حسن؛ ضیایی‌نیا، محمدحسن و قربانی، حمیدرضا. (1394). بازخوانی تحلیل اصول هندسی و تناسبات طلایی در مدرسه شوکتیه. پژوهش‌های باستان شناسی ایران، 5 (9)، 702-222.
 
Akhtaruzzaman, M. (2011). Geometrical Substantiation of Phi. the Golden Ratio and the Baroque of Nature, Architecture. Design and Engineering. International Journal of Arts, 1(1),1-22.
Ghyka, M. (1977). The Geometry of Art and life. New York: Dover publications Inc.
Huntley, H. (1970). The Divine Proportion: A Study in Mathematical Beauty. UK: Dover Publications.
Lu, P. J. & Steinhardt, P. J. (2007). Decagonal and Quasi-Crystalline Tilings in Medieval Islamic Architecture. Science, 315(5815), 1106-1110.
Madden, C. (2005). Fib and Phi in music: The golden proportion in musical form. Salt Lake City: High Art Press.
Mahdipour, M. (2012). The Application of Golden Proportion in the Façades & Ornaments of Quadruple. Vaulted Porticos of Jami Mosque in Isfahan, Iran. Journal of Civil Engineering and Urbanism, 2(3), 97-101.
Omotheinwa, T. (2013). Fibonacci Numbers and Golden Ratio in Mathematics and Science. International Journal of Computer and Information Technology, 2(4), 630-638.
Ozkan, O. & Dogan, F. (2013). Cognitive Strategies of Analogical Reasoning in Design: Differences between Expert and Novice Designers. Design Studies, 34 (2), 161-192.
Posamentier, A. S. & Lehmann, I. (2012). The glorious golden ratio. Amherst. N.Y: Prometheus Books.
Rosental, F. (1970). EilhardWiedemann (Essays on Arabic Science History). Turkey: G. Qlms.
باغ نظر
دوره 19، شماره 110
مرداد 1401
صفحه 35-48

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار