مکان‌یابی شهر بِیمَند سده‌های اولیۀ دوران اسلامی در ایالت کرمان بر اساس منابع مکتوب و داده‌های باستان‌شناسی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری باستان‌شناسی دوران اسلامی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

بیان مسئله: شهر بِیمَند بر اساس منابع مکتوب یکی از شهرهای ایالت کرمان در سده‌های اولیة دوران اسلامی بوده است. این شهر به دلیل قرارداشتن در مسیر راه‌های ارتباطی مهمی همچون راه‌های شیراز به سیرجان مرکز ایالت کرمان، از شهرهای مهم این دوره محسوب می‌شده است. برخی از منابع جغرافیایی فاصلة این شهر تا سیرجان قدیم را چهار فرسخ ذکر کرده‌اند، اما با توجه به مطالعات باستان‌شناسی دشت سیرجان که طی سال‌های گذشته صورت گرفته، موقعیت مکانی این شهر تا به امروز ناشناخته باقی مانده است. با انجام طرح بررسی باستان‌شناسی دشت سیرجان در بهار سال 1397 برای اولین بار به مکان‌یابی این شهر پرداخته شده است.
هدف پژوهش: هدف از این پژوهش، مکان‌یابی شهر بِیمَند در سده‌های اولیة دوران اسلامی است. بدین ترتیب که با مطابقت منابع مکتوب و شواهد جدید به دست‌آمده از بررسی‌های باستان‌شناسی دشت سیرجان و تحلیل و سنجش آن‌ها با هم، بتوان به‌درستی محل دقیق این شهر را در جغرافیای امروزی منطقه به دست آورد. پرسش اصلی این پژوهش مکان‌یابی دقیق این شهر و سنجش میزان تطابق میان منابع مکتوب و داده‌های باستان‌شناسی است.
روش پژوهش: این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و اطلاعات آن از منابع مکتوب و بررسی‌های باستان‌شناسی جمع‌آوری و با هم مطابقت داده شده است.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد که با توجه به نوشته‌های منابع مکتوب و مطابقت آن‌ها با اطلاعات به‌دست‌آمده از پژوهش‌های میدانی باستان‌شناسی، محوطه‌ای که در شمال‌غربی شهر امروزی سیرجان در محلة باغ بمید قرار دارد، همان شهر بِیمَند سده‌های اولیة دوران اسلامی است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Locating Beymand City in the First Centuries of the Islamic Era in Kerman Province Based on Written Sources and Archaeological Data

نویسندگان [English]

  • Zeinab Afzali 1
  • Alireza Ebrahimi Eedelou 2
1 Postdoctoral Researcher in Islamic Archaeology, Department of Archeology, Faculty of Literature and Humanities University of Tehran, Tehran, Iran.
2 M.A. in Archaeology, Department of Archeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: According to written sources, the city of Beymand was one of the cities of Kerman province in the early centuries of the Islamic era. Beymand was considered to be one of the important cities of this era due to its location on important communication routes such as Shiraz to Sirjan. Some geographical sources have mentioned the distance of this city to old Sirjan as four Farsakhs. However, according to the archaeological studies of Sirjan plain in the past years, its location has remained unknown. The location of this city was studied for the first time in spring 2018 in a project entitled the archeological study of Sirjan plain.
Research objective: This research aims to locate the city of Beymand in the early centuries of the Islamic era. Thus, by matching the written sources and new evidence obtained from the archaeological studies of the Sirjan plain and analyzing and measuring them together, it is possible to accurately determine the exact location of this city in the current geography of the region. The main question of this research is the exact location of this city and measuring the degree of correspondence between written sources and archaeological data.
Research methods: This research used the descriptive-analytical method, and the data were collected from written sources and archaeological studies and matched with each other.
Conclusion: The results show that according to the writings of written sources and their correspondence with the information obtained from archaeological field research, the area located in the northwest of the modern city of Sirjan in the Bagh Bamid neighborhood is the city of Beymand in the early centuries of the Islamic era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Beymand city
  • Bagh Bamid area
  • early centuries of the Islamic era
  • archaeological studies of Sirjan plain
  • written sources
ابن اثیر. (1371). الکامل (ترجمة ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی). تهران: مطبوعات علمی.
ابن حوقل، محمد. (1366). سفرنامه (ترجمة جعفر شعار). تهران: امیرکبیر.
ابن خردادبه، عبیدالله. (1371). مسالک و ممالک (ترجمة سعید خاکرند). تهران: میراث ملل.
ابن خلدون، عبدالرحمن. (1363). العبر (ترجمة عبدالمحمد آیتی). تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابن عبدالحق، عبدالؤمن. (1412). مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنه و البقاع (تحقیق علی محمد بجاوی). بیروت: دارالجیل.
ابوالفداء، اسماعیل. (1349). تقویم‌البلدان (ترجمة عبدالمحمد آیتی). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ادریسی، محمد. (1388). ایران در کتاب نزهة المشتاق (ترجمة عبدالمحمد آیتی). تهران: بنیاد ایرانشناسی. 
 اصطخری، ابواسحاق. (1368). المسالک و الممالک. تهران: علمی و فرهنگی.
اصطخری، ابواسحاق. (1373).  المسالک و الممالک. (ترجمة محمد بن عبدالله تستری). تهران: محمود افشار یزدی.
افضلی، زینب. (1398). سیر تحولات فضایی شهر سیرجان در دوران اسلامی (پایان‌نامه منتشرنشدة دکتری باستان‌شناسی دوران اسلامی). دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تهران، ایران.
افضلی، زینب؛ خانمرادی، مژگان و کریمیان، حسن. (1400). تل قلعه اسطور، استقرارگاهی مهم از دوران ساسانی و اسلامی در دشت سیرجان. هشتمین همایش باستان‌شناسان جوان.  تهران: دانشگاه تهران.
 امیرحاجلو، سعید و سقایی، سارا. (1397). گسترش و تنوع گونه‌های سفال دوران اسلامی در سکونت‌های دشت نرماشیر. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 19 (8) ، 207-226.
بختیاری، علی اکبر. (1378). سیرجان در آئینة زمان. کرمان: کرمان‌شناسی.
بروسوی، محمد. (1397). اوضح المسالک (ترجمة حسین قرچانلو). تهران: انجمن ایرانی تاریخ.
بلاذُری. احمد. (1319). فتوح البلدان. مصر: طبع بمطبعه الموسوعات بشارع باب الخلق.
جیهانی، ابوالقاسم. (1363). اشکال العالم (ترجمة علی بن عبدالسلام کاتب). مشهد: آستان قدس رضوی.
چوبک، حمیده. (1391). سفالینه‌های دوران اسلامی شهر کهن جیرفت. مطالعات باستان‌شناسی، 4(1)، 83-112.
حدود العالم من المشرق الی المغرب. (1340). (به کوشش منوچهر ستوده). تهران: دانشگاه تهران.
حموی، یاقوت بن عبدالله. (1347). برگزیدة مشترک (ترجمة محمد پروین گنابادی). تهران: ابن‌سینا.
حموى، یاقوت بن عبدالله. (1380). معجم‌البلدان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
حمیری، محمد. (1984 م.). الروض المعطار فی خبر الاقطار. بیروت: مکتبه لبنان، الطبعه الثانیه.
دارک، کن. آر. (1379). مبانی نظری باستان‌شناسی (ترجمة کامیار عبدی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طبری، محمد. (1375). تاریخ طبری (ترجمة ابولقاسم حالت). ج. 5. تهران: اساطیر.
 قدامه، بن جعفر. (1981 م.). الخراج. بغداد: دار الرشید للنشر.
قیصری‌نیا، یاسر. (1396). تطبیق واحد سنجش فرسخ بر واحدهای سنجش امروزی. پژوهش‌های فقهی تا اجتهاد، 1(2)، 63-94.
کمال‌هاشمی، رضا. (1390). مطالعة سفال‌های دوران اسلامی شهر بلقیس (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد باستان‌شناسی). دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران.
مرادی، حسن و کریمیان، حسن. (1399). طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال‌های دوران اسلامی دشت نیریز. مطالعات باستان‌شناسی، 12(3)، 271-279.
مقدسی، ابوعبدالله. (1385). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم (ترجمة علینقی منزوی). تهران: کومش.
یعقوبی، احمد. (1342). البلدان (ترجمة محمد آیتی). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 
Bivar, A. D. H., Fehervari, G., Baker, P. L., Errington, N., Shokoohy, M., Errington, E., & Tyler-Smith, S. (2000). Excavations at Ghubayrā, Iran. London: School of Oriental & African Studies.
Priestman, S. (2005). Settlement and Ceramics in the Southern Iran: An Analysis of the Sasanian and Islamic Periods in the Williamson Collection. (Unpublished M.A. Thesis). University of Durham, England.
Priestman, S. (2013). A Quantitative Archaeological Analysis of Ceramic Exchange in the Persian Gulf and Western Indian Ocean, AD c.400 – 1275. (Unpublished PhD Thesis). Centre for Maritime Archaeology, University of Southampton, England.
Tampeo, M. (1989). Maritime Trade between China and West: An Archeological Study of the Ceramics from Siraf (Persian Gulf): to 12th Century A.D. Oxford: David Brown Book Company.
Watson, O. (2004). Ceramics from Islamic Lands. London: Thames and Hodson.
Zhang, R. (2016). An Exploratory Quantitative Archaeological Analysis and the Classification of Chinese Ceramics Trade in The Western Indian Ocean, AD c.800-1500. (Unpublished Ph.D. Thesis). Department of Archaeology, University of Durham, England.