حیات جمعی و شهر شیراز در عصر آل بویه

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 استادیار دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: اجتماعات اقشار مختلف شهروندان، در مکان‌ها و فضاهایی صورت می‌گیرند که به طور کلی فضاهای جمعی نامیده می‌شوند. شهرنشینی ترجمة نیاز انسان به زندگی اجتماعی است. این نیاز در انواع رفتار، به طرق و اشکال گوناگون، با توجه به زمان‌های مختلف خود را نشان داده است. در دورة آل‌بویه شهر شیراز از قشرهای مختلفی تشکیل شده بود که هرکدام از این گروه‌ها اجتماعات خاص خود را داشتند و زیر سایة مدارای امیران آل‌بویه با دیگر مذاهب، و آزاداندیشی نسبی، این اجتماعات را در فضاهای متفاوت یا مشترک برگزار می‌کردند.
هدف پژوهش: این تحقیق با هدف بررسی فضاهای جمعی شهر شیراز در دوران آل‌بویه و نحوة تأثیر آن بر کالبد شهر انجام شده است. همچنین با این فرض که فضای موجود از تسامح امیران آل‌بویه با دیگر ادیان و اقوام باعث پویایی حیات جمعی و مکان‌های شهری شده بود، نقش اقشار مختلف در تولید فضای جمعی بررسی می‌شود.
روش پژوهش: روش تحقیق در این پژوهش، روش تفسیرِ تاریخی است. سپس با رویکرد تحلیلی، مکان‌های شهری و محل استقرار آنها در شهر شیراز، معاصر با دورة آل‌بویه بررسی می‌شوند. در این روند ابتدا تعاریف مکان‌های شهری و فضاهای اجتماعی جمع‌بندی خواهند شد و سپس با استفاده از این تعاریف و مستندات برداشت‌شده از منابع دست‌اول، تحقیق در مورد فضاهای جمعی شهر شیراز در دورة آل‌بویه انجام می‌گیرد.
نتیجه‌گیری: مسجدها، بازار، مدارس و مکاتب، کاخ‌های حکومتی، میدان‌ها، خانقاه و رباط، معابر، کنیسه‌ها، کلیساها‌ و آتشکده‌ها  فضاهایی هستند که میزبان تعاملات اجتماعی ساکنین شیراز بودند. فضاهایی که اغلب توسط مردم ساخته می‌شد. از داده‌های تاریخی چنین برمی‌آید که این مکان‌ها به‌جز کارکردشان به عنوان یک هویت شهری برای قشرهای مختلف عمل می‌کرده است و محلات زیستی با ساکنان هم‌مسلک در اطراف آن به وجود می‌آمده است. بیشتر این فضاها در قسمت جنوب غرب محدودة تاریخی شهر شیراز قرار داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Collective Life and City Shiraz in Buyid era

نویسندگان [English]

  • Mohammad Amini 1
  • Mohammad Hassan khademzade 2
1 M.A. in Architecture Studies, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
2 Assistant Professor at Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Communities of different classes of citizens are shaped in places and spaces that are generally called collective spaces. Urbanization translates human need for social life. This need has manifested itself in different behaviors, in various ways and forms, according to different times. During the Buyid period, the city of Shiraz was composed of different strata, each of which had its gatherings. These strata held these gatherings in different or common spaces under the shadow of the tolerance of Buyid with other religions, and relative freedom of thought,
Research objective: This study aims to investigate the collective spaces of Shiraz during the Buyid period and scrutinize how they have affected the shape of the city. Also, the role of different strata in the production of collective space is examined by assuming that the contribution of existing space to the dynamism of collective life and urban places was reinforced by the tolerance of the emirs of Buyid with other religions and ethnicities
Research method: The research method in this study is historical. This study adopts an analytical approach to examine urban places and their location in the city of Shiraz during the period of the Buyid. To this end, first, the definitions of urban places and social spaces were summarized, and then these definitions were used, and documents were extracted from primary sources, and research on the urban spaces of Shiraz in the Buyid period was conducted.
Conclusion: Mosques, bazaars, schools and schools, government palaces, squares, monasteries and temples, passages, synagogues, churches, and fire temples are the spaces that hosted the social interactions of Shiraz residents. Spaces that were often created by people. Historical data show that these places, in addition to serving their functions, acted as an urban identity for different strata, and neighborhoods with residents of the same profession had emerged around them. Most of these spaces are located in the southwestern part of the historical area of ​​Shiraz.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiraz
  • Buyid dynasty
  • Social interactions
  • Urban places
  • Collective spaces
آریان‌پور، علیرضا. (1365). پژوهشی در شناخت باغ‌های ایران و باغ‌های شیراز. شیراز: چاپ گلشن.
 ابن اثیر. (1378). تاریخ الکامل (ترجمة حمیدرضا آژیر). تهران: انتشارات اساطیر.
ابن حوقل. (1366). صوره الارض (ترجمة حمیدرضا آژیر). تهران: انتشارات اساطیر.
 ابن مسکویه. (1377). تجارب‌الامم (ترجمة علینقی منزوری). مشهد: انتشارات توس.
 اروجی، فاطمه و کاظم‌زاده، اکبر. (1395). حیات اجتماعی اقلیتهای دینی در دورة آلبویه. تاریخ‌نامة ایران بعد از اسلام، 6(12)، 1-35.
اشرفی، یوسف؛ پوراحمد، احمد؛ رهنمایی، محمد تقی و رفیعیان، مجتبی. (1393). مفهومسازی و گونهشناسی فضای عمومی شهری معاصر. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری،  2(4)، 435-464.
 افسر، کرامت‌الله. (1374). تاریخ بافت قدیمی شیراز. تهران: نشر قطره.
امداد، حسن. (1339). شیراز در گذشته و حال. شیراز: چاپ موسوی.
بنیادی، ناصر. (1371). تحول تاریخی ساختار شهری شیراز و فضاهای شهری آن. آبادی، (5)، 63-58.
بهرامی، بختیار. (1390). بررسی تعامل سازمان‌های فضایی و روابط اجتماعی در فضاهای عمومی، مطالعه موردی: شهر سنندج. (رسالة دکتری منتشرنشدة معماری)، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
بهروزی، علی نقی. (4231). جشن‌های ایزدی. شیراز: چاپخانة مصطفوی شیراز.
 بهروزی، علی نقی. (1354). بناهای تاریخی و آثار هنری جلگة شیراز. شیراز: انتشارات ادارة کل و فرهنگ و هنر استان فارس.
 پارسی، حمیدرضا. (1393). پویش شهر،شهرگرایی و شهرنشینی در قرون سوم تا پنجم هجری در ایران. نشریة هنرهای زیبا دورة19(4)، 47-64.
حبیبی، محسن. (1393). از شار تا شهر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حیدری، هاجر؛ حسینی، هاشم؛ جعفری زند، علیرضا و اصلانی، حسام. (1394). بررسی و مطالعه هنر و معماری در دورة آل‌بویه. اولین کنفرانس بین‌المللی هنر صنایع دستی و گردشگری. شیراز: مؤسسه عالی علوم و فناوری خوارزمی.
خوب نظر، حسن. (1382). تاریخ شیراز (از آغاز تا ابتدای سلطنت کریمخان). سخن: تهران.
دیلمی، ابولحسن.(1363). سیرت شیخ کبیر ابوعبدالله این خفیف شیرازی. (تصحیح ماری شیمل). تهران: انتشارات بابک.
رنجبر، احسان؛ پورجعفر، محمدرضا؛ انصاری، مجتبی و بمانیان، محمدرضا. (1390). خلاقیتهای طراحی شهری دورة اتابکان فارس در شکلگیری فضاهای عمومی شهری شیراز. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (6)، 33-40.
رئیس‌السادات، تهمینه. (1395).  بررسی آیینهای سوگواری در روزگار بوییان. فصل‌نامه تاریخ نو، 6(14)، 95-65.
زرکوب شیرازی. (1311). شیرازنامه (تصحیح بهمن کریمی). تهران: انتشارات روشنایی.
 زرین‌ کوب، عبدالحسین. (1371).  تاریخ مردم ایران؛ از پایان ساسانیان تا پایان آل‌بویه. تهران: امیرکبیر.
سامی، علی. (1363). شیراز، شهر جاویدان. شیراز: انتشارات لوکس (نوید).
سلطانیان، ابوطالب و زاولی دیلمی، طلایه. (1396). وضیعت شهرسازی و معماری در دورة آل‌بویه. دومین کنفرانس بین‌المللی مطالعات اجتماعی فرهنگی و پژوهش دینی. رشت: دانشگاه امام صادق(ع).
فقیهی، علی‌اصغر. (7431). شاهنشاهی عضدالدوله؛ چگونگی فرمانروایی عضدالدوله دیلمی و بررسی اوضاع ایران در زمان آل بویه. تهران: مطبوعاتی اسماعیلیان.
 فقیهی، علی‌اصغر. (1353). آل‌بویه و اوضاع زمان ایشان با نموداری از زندگی مردم آن عصر. گیلان: انتشارات صبا.
 فقیهی، علی‌اصغر. (1378).  تاریخ آل‌بویه. تهران: انتشارات سمت.
 کونئو، پائولو. (1384). تاریخ شهرسازی جهان اسلام (ترجمة سعید تیزقلم زنوزی). تهران: شرکت عمران و بهسازی.
 مافروخی، فضل بن سعده. (1385). محاسن اصفهان (تصحیح عباس اقبال آشتیانی) اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری.
 مستوفی، حمدالله. (1336). نزهه القلوب (تصحیح سید محمد دبیرسیاقی). تهران: انتشارات طهوری.
 مفتخری، حسین؛ پورآرین، فؤاد و سجادی، فریبرز. (1393). کارکرد اجتماعی مسجد در ایران عصر آلبویه عمومی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 4 (1)، 153-173.
 مقتدر، بهرام؛ اعتصام، ایرج و متین، مهرداد. (1399). تدوین چهارچوبی جهت ارتقای تعاملات اجتماعی در معماری شهرکهای صنعتی نواحی روستایی استان تهران. هنراسلامی 17(39)، 440-450.
 مقدسی، ابوعبدالله محمد. (1361). احسن التقاسیم (تصحیح علی‌نقی متروی). تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
 منصوری، سید امیر و عرب‌سلغار، ندا. (1394). سیر تحول رابطة ساختاری باغ و شهر در سازمان فضایی شهر شیراز از سدةچهارم تا دوازدهم هجری قمری. معماری ایرانی (مطالعات معماری ایران)، (8)، 19-5.
 مهراز، رحمت‌الله. (1348). بزرگان شیراز. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
نجفی، الناز و لطیفیان اصفهانی، طناز. (1392).  ارتباط ساختار شهر تاریخی شیراز با شبکة آب. فصلنامة معماری و شهرسازی صفه، (6)، 105-118.
 نقی‌زاده، محمد. (1392). فضاهای شهری و  عمومی در شهرهای ایرانی. کتاب ماه هنر، (186)، 4-11.