طراحی مبتنی بر روایت به‌عنوان روشی تاریخی (نمونۀ موردی: مسجد جامع فهرج)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

2 استادیار ،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، گروه هنر و معماری، مشهد، ایران

3 استاد گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 استادیار گروه معماری، د‌انشگاه شهید‌ بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: اگرچه از عمر طراحی‏پژوهی زمان زیادی نمی‌گذرد، اما تداوم خلق اثر معماری در طول تاریخ، گواه بر وجود روش‌های طراحی، با وجود نبود خودآگاهی دربارة آن‌هاست. برخی روش‌شناسان، روش‌هایی را شناسایی کرده‌اند که ویژگی آن‌ها بی‌زمانی است. اهمیت این روش‌ها در آن است که به‌شکلی پیوسته در تاریخ طراحی حضور داشته‌اند. در این پژوهش، تلاش شده تا با نگاهی تحلیلی به مسجد جامع فهرج، به نقش و تأثیر روش روایتی در طراحی این مسجد با استفاده از روش تحلیل بینامتنیت پرداخته شود. مسئلة پژوهش تلاش برای فهم تأثیر روش روایتی در فرایند خلق مسجد جامع فهرج به‌عنوان مسئلة بنیادین است و به تأثیر روایت طراح از مسجدالنبی به‌عنوان منبع قیاس در طراحی آن خواهد ‏پرداخت.
هدف پژوهش: هدف پژوهش بررسی ریشه‌های روش روایتی در خلق اثر و فرایند شکل‌گیری مسجد جامع فهرج است.
روش پژوهش: پژوهش پیش رو پژوهشی کیفی بوده و در گردآوری داده‌های آن از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است. پس از مرور منابع مکتوب، بر مبنای نظریة بینامتنیت دست به تحلیل اثر به‌مثابة متن زده و تلاش شده است روش طراحی معماری مورد تحلیل قرار گیرد.
نتیجهگیری: به‌نظر می‌رسد طراحی مسجد جامع فهرج با به‌کارگیری روش طراحی روایتی و مبتنی بر روایتی از مسجدالنبی طراحی شده  و به دست طراح رسیده است و در واقع مسجدالنبی منبع قیاس در طراحی مسجد جامع فهرج بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Narrative Design as a Historical Technique (Case Study: Grand Mosque of Fahraj)

نویسندگان [English]

  • Sajad Aeini 1
  • Khosrow Afzalian 2
  • Iraj Etesam 3
  • Farhad Shariatrad 4
1 Ph.D. Student in Architecture, Department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
3 Professor of Department of architecture, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Department of Architecture, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Though it has not been a long time since design research emerged as a branch of science, the consistent creation of architectural works proves the existence of design methods. Such methods have developed even though knowledge about them is limited. Some methodologists have identified methods characterized by timelessness. These methods are important because they have constantly revealed themselves in the history of design. This research aimed to analyze the Grand Mosque of Fahraj to investigate the role and effect of the narrative method on the way this mosque has been designed using the intertextual analysis method. The research problem concerns the effect of the narrative method on building the Grand Mosque of Fahraj and addresses the quality of narration of the Al-Nabi Mosque’s designer as a source of analogy for its design.
Research objective: This study sought to investigate the effects of the narrative method on creating and building the Grand Mosque of Fahraj.
Research method: The research employs a qualitative method. After reviewing the written sources, as data collection method, the theory of intertextuality was used to analyze the work as a text, as the architectural design method was also examined.
Conclusion: The Grand Mosque of Fahraj seems to be designed through a narrative design process. This narration is based on Al-Nabi mosque which is regarded as a source of analogy for design in the Grand Mosque of Fahraj.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Design method
  • Narration
  • Grand Mosque of Fahraj
  • Al-Nabi Mosque
ابن النجار. (1417 ه. ق.). سلسله کتب تاریخ المدینه المنوره- الدره الثمینه فی اخبار المدینه (تصحیح حسین محمد علی شکری). مدینه المنوره: درّ المدینه المنوره.
‏‫ابن سعد، محمد و عطا، محمد عبدالقادر. (بی‌تا). الطبقات الکبری. ج. 3. بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.
‏‫ابن هشام، عبد الملک بن هشام. (بی‌تا). السیره النبویه، ابن هشام. (ویراستة ابراهیم ابیاری، مصطفی سقا، و عبدالحفیظ شبلی). ج. 1. بیروت: دارالمعرفه.
احمدی، بابک. (1380). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
إلیاس عبد الغنی، محمد. (بی‌تا-الف‌). بیوت الصحابه رضی الله عنهم حول المسجد النبوی الشریف. مدینه المنوره: کتابخانه مدرسه فقاهت.
‏‫إلیاس عبد الغنی، محمد. (بی‌تا-ب‌). تاریخ المسجد النبوی الشریف. مدینه‌المنوره: کتابخانه مدرسه فقاهت.
الکساندر، کریستوفر. (1390). معماری و راز جاودانگی (ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی، مترجم). تهران: شهید بهشتی.
‏‫بهزادفر، مصطفی و شکیبامنش، امیر. (1387). جایگاه راهنمـای طراحـی در فرآینـد طراحـی شـهری و نقش آن‌ها در ارتقـاء کیفیـت فضـای شـهری. آرمانشهر، 1(1)، 1-16.
پاپادوپولو، الکساندر و جزنی، حشمت ا... . (1368). معماری اسلامی. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
‏‫پیرنیا، محمد کریم. (1387). سبک‌شناسی معماری ایرانی. ج. 1–1. تهران: سروش دانش.
‏‫حاج سید جوادی، سید کمال و مشکوری، حسن. (1361). سیری در معماری مسجد النبی. هنر، (2)، 118-122.
خوش نصیب، مرتضی و محمدی ری‌شهری، محمد. (1387). فرهنگ نامة مسجد.( ج. 1. ) قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.
دیلمی همدانی، شیرویه بن شهردار. (1406 ه. ق.). الفردوس بماثور الخطاب. بیروت: دارالعلمیه.
‏‫رابرتز، ماریون و گرید، کلارا. (1394). رویکردی به سوی طراحی شهری (روشها و فنون طراحی شهری) (ترجمة راضیه رضازاده و مصطفی عباس زادگان). تهران: دانشگاه علم و صنعت.
‏رحیمی اتانی، سمیرا، بذرافکن، کاوه و رئیسی، ایمان. (1397). شیوة نوین خوانش متن معماری مبتنی بر نظریة بینامتنیت (نمونة موردی: مسجد الغدیر). فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 4(1) ، 53-67.
رحیمی اتانی، سمیرا، بذرافکن، کاوه، و رئیسی، ایمان. (1399). بازخوانی اثر معماری به کمک مدل نقد بینامتنی (نمونة موردی: مسجد ولیعصر). باغ نظر، 17(83)، 41-52.
‏‫رضایی، محمود. (1393). آنالوطیقای طراحی، بازنگری انگاره‌ها و پنداره‌ها در فرایند طراحی فرم و فضای معاصر. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.
شافعی، انس محمد و ابن‌قیم جوزیه، محمد بن ابی‌بکر. (1428 ه. ق.). زاد المعاد فی هدی خیر العباد. (ج. 1.) قاهره: دار الآفاق العربیه.
شافعی، علی بن عبدالله بن أحمد الحسنی و سمهودی، نور الدین أبوالحسن. (1419 ه. ق.). وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى. بیروت: دارالکتاب العلمیه.
‏‫شاه ولی‌الله، احمد بن عبدالرحیم؛ بخاری، محمد بن اسماعیل؛ سندی، محمد بن عبدالهادی و سهارنفوری، احمد علی. (1381). صحیح بخاری. ج. 1. کراچی: قدیمی کتب خانه.
‏‫شوازی، اگوست. (1395). تاریخ معماری (ترجمة لطیف ابوالقاسمی). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
صالح لمعی، مصطفی. (1981 م.). المدینه المنوره؛ تطورها العمرانی وتراثها المعماری. قاهره: دار النهضة العربیة للطباعة و النشر و التوزیع.
ضامن بن شدقم. (1385). نبرد جمل (وقعه الجمل) (ترجمة محسن شانه‏چی). تهران: دلیل ما.
‏‫عظیمی، مریم. (1395). استعاره و قیاس، راهبردهای خلاق بهره‌گیری از منابع بصری در طراحی معماری. در اولین مسابقة کنفرانس بینالمللی جامع علوم مهندسی در ایران. بندرانزلی.
‏‫فروغمند اعرابی ، هوشنگ. (1394). خاستگاه فلسفی روش‌شناسی در دانش نشانه‌شناسی معماری و طراحی شهری. مدیریت شهری، (43)، 199-224.
‏‫کریم‏ زاده، سپیده؛ اعتصام، ایرج؛ فروتن، منوچهر و دولتی، محسن. (1397). روایت معماری؛ مطالعة تطبیقی روایت در معماری و داستان. کیمیای هنر، 28(7)، 93-107.
‏‫گیل امیر رود، ناهید؛ اسدی ملک جهانی، فرزانه و صلواتیان، سیده مامک. (1398). تجربة فضایی روایت و معماری : نقش روایت مکان در بهبود کیفیت فضای موزه‌های نوین ایران. اندیشة معماری، 3(6)، 190-203.
‏‫لاوسون ، برایان. (1392). طراحان چگونه می‌اندیشند ، ابهام‌زدایی از فرایند طراحی (ترجمة حمید ندیمی). تهران: انتشارات شهید بهشتی.
‏‫لنگ، جان. (1394). آفرینش نظریه‌های طراحی ، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط (ترجمة علیرضا عینی‌فر). تهران: دانشگاه تهران.
‏‫محفوظ، خالد عبدالغنی و سمهودی‌، علی ‌بن‌ عبدالله. (بی‌تا). وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی. ج. 1. بیروت: دار الکتب العلمیه.
‏‫مستغنی، علیرضا. (1395). روایت فضا در معماری. تهران: متن در متن.
‏‫مسلم بن حجاج. (1419). صحیح مسلم ( ج. 1). لبنان: دار ابن حزم.
‏‏‫‏‫معین، محمد. (1360). فرهنگ لغت. تهران: امیرکبیر.
‏‫ندیمی، حمید. (1389). با برادبنت دربارة معماری (ترجمة نیلوفر رضوی، هدیه نوربخش و کیوان جورابچی). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
‏‫ندیمی، حمید؛ شریف زاده، سمیه و طباطبایی لطفی، زکیه سادات. (1398). نقش آفرینی تفکر روایت محور و فرصتهای آن در کارگاههای آموزش طراحی معماری. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 24(1)، 85-100.
‏‫هیلن براند، روبرت. (1391). معماری اسلامی (ترجمة باقر آیت الله‌زاده شیرازی). تهران: انتشارات روزنه.
 
‏‏‏‏‏‏‏Casakin, H. P. & Goldschmidt. G. (2000). Reasoning by Visual Analogy in Design Problem-Solving.: The Role of Guidance.Environment and Planning B, 1(27), 105-119.
Creswell, K. A. C. (1969). Early Muslim Architecture (second). London: Oxford.
Cross, N. (2001). Design cognition: resilts from protocol and other empirical studies of design activity. Oxford, UK: Elsevier.
Goldschmidt, G. (1992). Serial sketching: visual problem solving in designing. Cybernetics and System. Cybernetics and System, 23(2), 191-219.
Hernan, P. C. & Goldschmidt, G. (2000). Reasoning by visual analogy in design problem-solving: the role of guidance. Environment and Planning B: Planning and Design. Environment and Planning B: Planning and Design 27.
Lindekens, J. & Depuydt, J. (2004). Re-designing architectural artefacts: a building’s learning process. In DS 32: proceedings of design. In the 8th international design conference. Dubrovnik, Croatia.