بازنمایی سیر تحولات میدان وقت و ساعت یزد از ابتدا تا انتهای دورۀ پهلوی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

بیان مسئله: میدان وقت و ساعت از میدان‌های تاریخی و مهم شهر یزد است. در اوایل قرن هشتم ه. ق. در محدودة مکان این میدان، مجموعة مدرسة رکنیه بوده و به دلیل رصد مشهور وقت و ساعت، این نام بر روی این میدان باقی مانده است. به همین دلیل عمدة تحقیقاتی که پیرامون میدان وقت و ساعت صورت گرفته متمرکز بر پیشینة مکانی این میدان در قرن هشتم ه. ق. است و این در حالی است که در وضع کنونی هیچ‌کدام از عناصر محصورکنندة میدان مربوط به قرن هشتم ه. ق. نبوده و متعلق به بازه‌های زمانی معاصرتر است.
هدف پژوهش: پژوهش سعی در شناساندن لایه‌ها و تحولات معاصر میدان دارد.
روش پژوهش: به منظور تحقق این هدف رجوع به منابع مختلف ضرورت داشت.  به همین منظور در بخش گردآوری اطلاعات، با استفاده از روش ترکیبی و رجوع به منابع مختلف شامل تاریخ محلی، پژوهش‌های تاریخی معاصر، شواهد میدانی، گزارش‌های باستان‌شناسی، آرشیو عکس‌های تاریخی، عکس‌های هوایی و به‌ویژه استفاده از منابع شفاهی تلاش شده تا اطلاعات جامعی در ارتباط با تاریخ میدان گردآوری شود. در بخش تحلیل با استفاده از روش توصیفی_ تحلیلی و با اتکا بر تفسیر متون و اسناد تاریخی، تاریخچه و تحولات میدان وقت و ساعت از ابتدا تا دورة معاصر و با تأکید بر بازة زمانی تا انتهای دورة پهلوی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نتیجهگیری: نتایج تحقیق نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین عنصر محصورکنندة میدان در وضع کنونی، بنای آب‌انبار وقت و ساعت است. همچنین عمدة بناهای محصورکنندة میدان مربوط به دورة قاجار هستند. در دورة پهلوی نیز شاهد تحولات مهمی در میدان بودیم که عبارت‌اند از: 1) ساخت دو بنا در دورة پهلوی اول در ضلع شمالی و جنوبی، 2) ساخت یک بنا در دورة پهلوی دوم در ضلع جنوبی، 3) بازسازی مدرسة افشار 4) مداخلات خانة مسگرنژاد، 5) مرمت بقعة سید رکن‌الدین، 7) کشف پایاب قنات زارچ و دفن مجدد آن و 8) تغییر بدنه‌سازی کلک.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reidentification of the Historical Evolution in Yazd Vaqt-o-sā’at Square From the beginning to the end of the Pahlavi era

نویسنده [English]

  • Ali Shahabinejad
Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, Yazd University , Yazd, Iran.
چکیده [English]

Problem Statemet: Vaght o Saat Square is one of the oldest and most important historical squares in Yazd. This square was located within the Rokniyeh school complex in the eighth century A.H.. Due to the famous observation of Vaght o Saat, this name has still remained on this square. For this reason, most of the research that has been done on Vaght o Saat square focuses on the historic background of the square in the eighth-century A.H, while in the current situation, none of the elements surrounding the square belong to the eighth century AH, but pertain to more contemporary periods.
Research objective: Introducing historical evolution and layers of Vaght o Saat square
Research method: In the data collection section, comprehensive data on the history of the square is collected by using a mix-method, referring to various references such as local history, contemporary historical research, field evidence, the archive of historical photographs, aerial photographs and especially using oral references. In the analysis section, through applying descriptive-analytical method and relying on the interpretation of historical texts and documents, the history and evolution of the Vaght o Saat square are explained from the outset of the Pahlavi era to its end.
Coclusion:The results of this study show that the oldest element enclosing the square in its current state is the water reservoir of Vaght o Saat. Also, most of the buildings surrounding the square belong to the Qajar era. In the Pahlavi era, important developments took place in the square, which are: 1) Construction of two buildings in the first Pahlavi era on the north and south sides 2) Construction of a building in the second Pahlavi era on the south side 3) Reconstruction of Afshar school 4) Interventions in Mesgarnejad house 5) Restoration of the tomb of Seyyed Rokn al-Din 7) Discovery of the Zarch Payab and its reburial 8) Renovation of Kalak`s façade.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar
  • Pahlavi
  • Vaght o Saat Square of Yazd
  • Historic Evolut
ابویی مهریزی، محمدرضا. (1391). تاریخ فرهنگی یزد در روزگار شاه عباس ثانی و شاه سلیمان صفوی. تهران: دکتر محمود افشار یزدی.
افشار، ایرج. (1354). یادگارهای یزد. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی خانة کتاب یزد.
آیتی، عبدالحسین. (1317). تاریخ یزد. ج. 1. یزد: چاپخانة گلبهار یزد.
باستانی پاریزی، محمد ابراهیم. (1385). جامع المقدمات. تهران: علم.
پاپلی یزدی، محمد حسین و لباف خانیکی، مجید. (1388). قنات‌های تفت. مشهد: پاپلی.
تشکری بافقی، علی اکبر. (1392).  یزد عصر صفوی؛ از تأسیس سلسله تا پایان حکومت شاه عباس اول. یزد: اندیشمندان یزد.
توسلی، محمود. (1368).  طراحی شهری در بافت قدیم شهر یزد. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.
توسلی، محمود. (1391). ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران. تهران: نشر توسط نویسنده.
توسلی، محمود. (1395). اصول و روش‌های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران؛ طراحی دسترسی. تهران: دانشگاه تهران.
جعفری، جعفر بن محمد .(1338). تاریخ یزد (به کوشش ایرج افشار). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
چراغی، زهره. (1391).  وقف قنات (مطالعه موردی: قنات‌های موقوفة سیدرکن‌الدین در یزد). تاریخ اسلام و ایران، 22(14)، 51-68.
حاجی شعبانی، محمد. (1377). ضرورت بازسازی وقت و ساعت یزد. فرهنگ یزد، 1(1)، 106-112.
حبیبی قاینی بایگی، مریم. (1388). زمان‌سنجی و ساعت با نگاهی به موزة آستان قدس رضوی. نشریة الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. 1(4)، 1-28.
خادم‌زاده، محمدحسن. (1388). محلات تاریخی شهر یزد. تهران: سبحان نور.
خجسته، رضا. (15/08/1397 الف). مصاحبه شخصی.
خجسته، علی. (14/08/1397 ب). مصاحبه شخصی.
خجسته. محمد. (12/08/1397 ج). مصاحبه شخصی.
دانش‌یزدی، فاطمه. (1387).کتیبه‌های اسلامی شهر یزد. تهران: سبحان نور.
رستگار. سید احمد. (22/08/1397). مصاحبه شخصی.
سمسار یزدی، علی اصغر و چراغی، زهره. (1383).  بررسی جنبه‌های فنی و تاریخی قنات وقف‌آباد. در مجموعه مقالات همایش بین‌المللی انسان و آب. تهران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، 51-63.
سمسار یزدی، علی‌اصغر. (1393). قنات زارچ. یزد: شاهنده.
سمسار یزدی، علی اصغر و کریمیان، آمنه. (1396).  بازنمایی قنات وقف‌آباد یزد در منظر شهری سده‌های هشتم و چهاردهم هجری شمسی. اثر.، 38(79)، 29-46.
شکوهی. سید علی (16/08/1397). مصاحبه شخصی.
شرکت آب و فاضلاب استان یزد. (1386). تاریخچة تحولات اجرایی آب و فاضلاب در استان یزد. یزد: وصال. 
شمس‌الدینی، پیام. (1397). اتوماتون؛ بازیچه‌ای شاهانه. مهر پارسه (ماهنامة ایران‌شناسی)، (14)،  30-35.
شهابی‌نژاد، علی. (1398). بازنمایی سازه‌های آبی تاریخی در میدان وقت و ساعت یزد. معماری اقلیم گرم و خشک، 7(9)، 1-17.          
فرحزا. نریمان. (03/08/1397). مصاحبه شخصی.
قلمسیاه، اکبر. (1397). ایرانشهر ماندگار؛ دبیرستان ایرانشهر یزد از دیروز تا امروز. ج. 1. یزد: گیتا.
کاتب یزدی، احمد بن حسین. (1357). تاریخ جدید یزد (به کوشش ایرج افشار). تهران: امیرکبیر.
کاظمینی، میرزا محمد. (1382). دانشنامة مشاهیر یزد. یزد: بنیاد فرهنگی، پژوهشی ریحانه الرسول (س).
کریمیان سردشتی، نادر. (1379).  شرح حال سازندة رصد وقت و ساعت یزد. فرهنگ یزد، 2(6-7)، 47-49.
کریمیان سردشتی، نادر. (1383). تاریخ زمان‌سنجی و صنعت ساعت‌سازی. تهران: امیرکبیر.
مدرس، علی. (1390). معماری شهر یزد (دیروز- امروز- فردا) (ترجمة نصرالله سرمدی و محمد حسین دهقان). تهران: یزدا.
مستوفی بافقی. محمد مفید بن محمود. (1385). جامع مفیدی (به کوشش ایرج افشار). تهران: اساطیر.
مسگرنژاد. اصغر. (08/08/1397). مصاحبه شخصی.
منشی‌زاده، محمدباقر. (1387). خاطرات و یادداشت‌های پراکنده؛ به انضمام خلاصه‌ای از اولین تاریخ شهر یزد. یزد: ریحانه الرسول.