تحلیل مسکن طبقۀ متوسط دورۀ پهلوی دوم براساس دستور زبان شکل (مطالعۀ موردی: محله نارمک و شهرک اکباتان تهران)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

2 دانشیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

3 استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

چکیده

بیان مسئله: عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی ایران شاهد تحولات وسیعی در دوران پهلوی دوم بوده است. یکی از مهمترین مؤلفه‌های تأثیرگذار در شکل‌گیری این تحولات، ورود مدرنیسم در نظام فکری جامعه و شکل‌گیری طبقه متوسط جدید در آن دوره است؛ بالطبع گونه‌های مسکن ظهور یافته این طبقه اجتماعی نیز در این دوره دستخوش تغییرات اساسی شد. نوشتار حاضر بر آن است تا ضمن الگوبرداری از مسکن طبقه متوسط جدید پهلوی دوم، الگوهایی نوین جهت مسکن طبقه متوسط معاصر پیشنهاد نماید.
هدف پژوهش: این پژوهش در صدد است با استفاده از دستور زبان شکل، که بر پایه به کارگیری معناشناسانه زبان شکل است، به قوانین حاکم بر کالبد گونه‌های مسکن طبقه متوسط جدید جامعه در دوره پهلوی دوم دست یابد و از این طریق، الگوهای طراحی متنوعی در مسکن اقشار متوسط امروز جامعه خلق نماید. در این راستا، کوی نارمک از دوره میانی و شهرک اکباتان از دوره پایانی پهلوی دوم به عنوان جامعه نمونه انتخاب و با توجه به شاخص‌های اجتماعی- فرهنگی مسکن مورد ارزیابی قرار گرفت.
روش پژوهش: اساس روش این تحقیق کیفی، تاریخی- تفسیری است؛ در ابتدای این تحقیق، طی یک بررسی تاریخ‌نگارانه به تأثیر طبقات اجتماعی بر ساختار خانه‌ها پرداخته شده است و سپس با روش توصیفی- تحلیلی، ابعاد کالبدی- فضایی خانه‌ها مورد بحث قرار گرفته است. روش تحلیل داده‌ها در این پژوهش، دستور زبان شکل است. اطلاعات مورد نیاز در این پژوهش از طریق مشاهده و بررسی‌های میدانی، مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی جمع‌آوری گردیده است.
نتیجه‌گیری: براساس نتایج تحقیق، اجزاء خانه‌های این دوره تحت تأثیر تفکرات و معماری مدرن غرب بوده‌اند و در مقایسه با مسکن سنتی تهران دستخوش تحولات اساسی شده‌اند. ریزفضاهای مسکن به حداقل کاهش یافته و از یک دستور زبان شکلی پایه پیروی می‌کنند: چگونگی قرارگیری فضاها در این خانه‌ها براساس جانمایی یک عنصر پایه است. شکل پایه، فضاهای درهم (عرصه‌های نشیمن و ناهارخوری) در نظر گرفته شد و سپس سایر فضاها براساس مجموعه‌ای از قوانین، به شکل پایه اضافه شد. در انتها براساس فرایند الگوریتمی دستور زبان شکل، با بهره‌گیری از درخت تصمیم‌گیری، به خلق الگوهای متنوعی برای طراحی مسکن امروزی انجامید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Middle-Class Housing Analysis in the Second Pahlavi Period Based on the Shape Grammar (Case Study: Narmak Neighborhood and Ekbatan Town of Tehran)

نویسندگان [English]

  • Sara Gholami 1
  • jamaleddin soheili 2
  • kamal rahbarimanesh 3
1 Ph.D. Candidate, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
2 Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: The social and cultural areas of Iran have undergone extensive changes during the second Pahlavi era. One of the most important influential indicators in these developments is modernism in the intellectual society system. The formation of a new middle-class in the second Pahlavi period is a sign of modernism achievements. Even the housing types of this social class also reflect their fundamental changes during this period. The present article intends to model the new middle-class housing of the second Pahlavi and suggests new models for contemporary middle-class housing.
Research objective: This research seeks to achieve new middle-class housing rules in the second Pahlavi period by using grammar and develop a variety of design patterns in the housing of today’s middle classes. In this regard, Narmak neighborhood from the middle period and Ekbatan town from the last period of the second Pahlavi were selected as a sample community and were evaluated according to the socio-cultural indicators of housing.
Research method: The basis of this qualitative research method is interpretive history; at the beginning of this article, during a historiographical study, the effect of social classes on the structure of houses has been studied, and then the physical-spatial dimensions of houses have been discussed by the descriptive-analytical method. The method of data analysis in this research is shape grammar. The information required in this research has been collected through field observations, library studies, and documentation.
Conclusion: According to the results of the research, the components of the houses of this period have been influenced by modern Western ideas and architecture and have undergone fundamental changes in comparison with the traditional housing of Tehran. The micro-spaces of the dwellings are reduced to a minimum and follow a basic shape grammar: arrangement of spaces in these houses is based on the location of a basic element. The basic shape was considered to be multipurpose spaces (living and dining areas) and then other spaces were added to the basic shape based on a set of rules. Finally, based on the algorithmic process of shape grammar led to the creation of various patterns for the modern housing design.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Second Pahlavi period
  • Middle-class
  • Housing typology
  • Shape grammar
ادیبی، حسین. (1358). طبقه متوسط جدید در ایران. تهران: دانشکده علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران.
ازغندی، علیرضا. (1384). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران. تهران: سمت.
اشرف، احمد و بنوعزیزی، علی. (1386). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران (ترجمه سهیلا ترابی فارسانی). تهران: نیلوفر.
امینی، علی اکبر و ستوده، حسین. (1390). پایگاه طبقاتی برخی از روشنفکران در دوران پهلوی و برخورد آنان با اندیشه‌های مردم سالارانه. مجله سیاسی- اقتصادی، (285)، 96-107.
بانی مسعود، امیر. (1388). معماری معاصر ایران (در تکاپوی بین سنت و مدرنیته). تهران: هنر معماری قرن.
باور، سیروس. (1388). نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران. تهران: فضا.
بحرانی، محمدحسین. (1395). طبقه متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر (1320- 1380) (پژوهشی در گفتمان‌های سیاسی قشرهای میانی ایران). تهران: آگاه.
جانی‌پور، بهروز. (1379). سیر تحول معماری مسکن تهران در دوران پهلوی (پایان‌نامه منتشرنشده دکتری معماری). دانشکده معماری، دانشگاه تهران، ایران.
حائری، محمدرضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت (بررسی معماری خانه‌های تاریخی و معاصر به منظور تدوین فرایند و معیارهای طراحی خانه). تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
حسن‌پور، ناصر و سلطانزاده، حسین. (1395). عوامل پس زمینه تحولات معماری معاصر ایران در دوران پهلوی دوم و مقایسه تطبیقی آن با ترکیه. باغ نظر، 13(44)، 39-52.
حسنی، کیانوش و نوروز برازجانی، ویدا. (1397). الگوی نوین از دستور زبان شکل در معماری خانه امروز؛ نمونه موردی: خانه‌های مجموعه‌ای قاجاری شهرهای تبریز و تهران. باغ نظر، 15(63)، 29-40.
حسنی، کیانوش؛ نوروز برازجانی، ویدا و نصیرسلامی، محمدرضا. (1395). بازخوانی فرم حیاط و فضاهای وابسته آن با استفاده از دستور زبان شکل در معماری در یکصد خانه دوره قاجار شهر کاشان. باغ نظر، 13(44)، 65-76.
حسین‌زاده، فهیمه. (1387). ویژگی‌ها و صورت‌بندی جنبش‌های اجتماعی در ایران. تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت.
رحمت‌الهی، حسین و موسوی‌زاده، سید شهاب الدین. (1390). ﻧﻘﺶ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺪﯾﺪ در ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﺮدم‌ساﻻراﻧﻪ دوره ﭘﻬﻠﻮى. جامعه‌شناسی ایران، (4)، 5-42.
رفعت‌جاه، مریم. (1386). تحلیل فضاهای محلی در شهرک اکباتان. چکیده مقالات همایش چالش‌های فرهنگی مسکن و همسایگی. تهران: مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران.
کیاکجوری، خدیجه. (1351). مطالعه درباره مشخصات کوی‌ها و مساکن در 9 محله شهر تهران (جزوه منتشرنشده). تهران: دفتر مطالعات و معیارهای ساختمانی وزارت آبادانی و مسکن.
مختاری طالقانی، اسکندر. (1390). میراث معماری مدرن ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1374). اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی (ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی). تهران: مرکز.
همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1392). ایرانیان: دوران باستان تا دوره معاصر (ترجمه حسین شهیدی). تهران: مرکز.
 
Cagdas, G. (1996). Shape grammar: the language of traditional Turkish house. Environment and Planning B Planning and Design, 23(4), 443-464.
Knight, T. (2000). Introduction to shape grammars. In Lecture Notes presented at the MIT, MIT/Miyagi Workshop.
Knight, T. & Stiny, G. (2015). Making Grammars: From Computing with Shapes to Computing with Things. Design Studies, (41), 8-28.
Ozker, M. (2009). Formal properties of grammars. In Handbook of Mathematical Psychology, (2).
Prakash, A; Shekhawat, H. & Goyal, G. (2017). Visual Calculation through Shape Grammar in Architecture. International Research Journal of Engineering and Technology, (4)11, 293-301.
Stiny, G. & Gips, J. (1972). Shape Grammars and the Generative Specification of Painting and Sculpture. In O. R. Petrocelli (ed.), the Best Computer Papers of 1971. Philadelphia: Auerbach.
Stiny, G. & Gips, J. (1978). Algorithmic aesthetics: Computer models for criticism and design in the arts. Berkeley: University of California.
Stiny, G. (1976). Two exercise in formal composition. Environment and Planning B: Planning and Design, 3(20), 187-210.
Stiny, G. (1980). Introduction to shape & shape grammar. Environment and Planning B: Planning and Design, 7(3), 343-351.
Stiny, G. (2006). Shape: Talking about Seeing and Doing. Cambridge: The MIT Press.
Tepavcevic, B. & Stojakovic, V. (2012). Shape grammar in contemporary architectural theory and design. Architecture & Civil Engineering, 10(2), 169-178.