ترجمان فضایی تسامح قدرت در اصفهان عصر صفوی (مطالعة موردی: پل الله‌وردی‌خان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، گروه معماری، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

2 دکتری معماری، استاد دانشکدة معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 پژوهشگر دکتری معماری، گروه معماری، دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه خاتم، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: با ظهور سلسلة صفوی، عصر جدیدی از مدنیت و پیشرفت در شهر اصفهان آغاز شد. پایداری اقتصادی و سیاسی، به‌همراه برقراری توازن بین نیروهای اجتماعی، مذهبی و حاکمیتی، زمینه‌ساز تحول بنیادین در ساختار شهری، روابط اجتماعی و مناسبات شهرنشینی اصفهان شد. از این رو، شهر شکل نوینی به خود گرفت و بستر لازم برای حیات اجتماعی پرتحرک در قالب رویدادهای جمعی با نگرش‌های متنوع ایجاد شد، که نتیجة آن شکل‌گیری گسترة قابل‌توجهی از فضاهای جمعی در گونه‌های مختلف از جمله پل‌های شهری بود. بدین ترتیب پل الله‌وردی‌خان، با تحولات کارکردی و کالبدی، به محل تجمع، تفرج و تعامل شهری بدل شده بود و نقشی مهم در مناسبات قدرت در شهر ایفا می‌کرد.
هدف پژوهش: هدف این پژوهش بررسی تأثیر ارتباط دولت صفوی با ملت، مذهب و شهر بر شکل‌گیری فضاهای جمعی اصفهان به‌ویژه پل الله‌وردی‌خان است تا بر این مبنا جایگاه کانونی این پل در مناسبات قدرت صفوی در پیوند با سایر مؤلفه‌ها در شهر اصفهان تبیین شود.
روش پژوهش: این پژوهش از نوع کیفی است و با روش تفسیری-تاریخی، و با مطالعة منابع کتابخانه‌ای، به بررسی و تحلیل مفاهیمِ مرتبط با اهداف پژوهش می‌پردازد.
نتیجه‌گیری: ماحصل بررسی‌ها بیانگر نقش ویژة حاکمیت صفوی به‌جهت مشروعیت‌بخشی به ساختار قدرت (استحکام پایگاه مذهبی و مردمی) در روند رونق روابط اجتماعی و شکل‌گیری فضاهای جمعی به‌ویژه در پل الله‌وردی‌خان است. تعامل و تسامح دستگاه حاکمیتی، به‌منزلة پایگاه اصلی قدرت، در نسبت با مذهب، جامعه، و شهر موجب شکل‌گیریِ نوعی فضای واصل میان دولت و ملت (فضاهای جمعی) و برقراری توازن میان آن‌ها شده است. بر این اساس، پل الله‌وردی‌خان، به‌منزلة فضایی جمعی، از حیث جایگاه و نقشی که در ساختار شهری اصفهان عصر صفوی دارد، کانون تسامح قدرت و توازن اجتماعی بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Spatial Representation of Power Tolerance in Isfahan City during the Safavid Era (Case study: Allahverdikhan Bridge)

نویسندگان [English]

  • Ghazaleh Hanaei 1
  • Darab Diba 2
  • Hamed Abedini 3
1 Ph.D. of Architecture, Department of Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Professor of Architecture, Architecture Department, Faculty of Fine Art, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Ph.D. Student in Architecture, Faculty of Art and Architecture, Khatam University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: By the beginning of the Safavid rule, a new era of civilization and progress started to initiate in the city of Isfahan. Economic and political stability, along with a balanced establishing of social, religious and governmental powers, prepared a fundamental change in the urban structure and the social and urban relations of Isfahan city.
Therefore, the city moved toward a new kind of urban formation and the required basement for a dynamic social life in the form of public events with diverse perceptions was created, that all resulted in the foundation of a considerable range of public spaces in various type, including urban bridges. Accordingly, “Allahverdikhan Bridge”, with its functional and physical development, become a place of public gathering, recreation and urban interaction, which has played an important role in power balance in the target city.
Research objective: The aim of this study is to examine the Safavid government relation with people, religion and city, and to study their effect on the formation of public spaces in Isfahan, especially Allahverdikhan Bridge. Based on this, the central position of this bridge in the Safavid power’s relation can be explained in accordance with the other components in the city.
Research method: A qualitative research study was adopted to analyze the concepts of research objectives through an interpretive-historical method and by addressing the library resources.
Conclusion: The results show that the special role of Safavid reign was to legitimize the power structure (reinforcing the religious and public base) in the process of social relations’ development and the formation of public spaces, especially in Allahverdikhan Bridge. The interaction and tolerance of the government system as the major base of power, in relation to ‘religion, society and city’, led to the formation of a connected space between the state and people (public spaces) and the balanced establishment between them. In this regard, Allahverdikhan Bridge as a public space, and considering its position and role in the urban structure of Isfahan in the Safavid era, become the center of power tolerance and social balance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid era
  • Power Tolerance
  • Isfahan city
  • Social Balance
  • Public Space
  • Allahverdikhan Bridge
آقابزرگ، نرگس و متدین، حشمت‌الله. (1394). خاستگاه نظری میدان نقش‌جهان. باغ نظر، 12(33)، 23-40.
اسکندر بیک منشی. (1377). تاریخ عالم‌آرای عباسی (تصحیح محمداسماعیل رضوانی). تهران: دنیای کتاب.
اسماعیلی، محبوبه؛ احمدی، نزهت و صفت‌گل، منصور. (1392). بررسی کارکردهای مختلف مساجد در عصر صفویه. پژوهشنامة تاریخ تمدن اسلامی، 46(2)، 145-172.
اشراقی، احسان و علوی، نصرت‌خاتون. (1390). تجدید وحدت سیاسی-ملی و مذهبی ایرانیان در دورة صفوی. مسکویه، 6(16)، 7-24.
اکوانی، حمدالله. (1397). دو چهرة قدرت در گفتمان سیاسی دورة صفوی. مطالعات تاریخی جنگ، 2(4)، 1-26.
امامی، سیده مریم و غلامی، فرود. (1396). نگاهی به فراز و نشیب علوم در دورة صفوی. آفاق علوم، 1(2)، 44-53.
انصاری، ابراهیم. (1378). نظریه‌های قشربندی اجتماعی و ساختار تاریخی آن در ایران. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
اهری، زهرا. (1390). شهر، جشن، خاطره؛ تأملی در نسبت فضاها و جشن‌های شهری در دوران صفویان و قاجاریان. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 3(47)، 5-16.
اهری، زهرا. (1391). مکتب اصفهان در شهرسازی (زب‍ان‍ش‍ن‍اس‍ی ع‍ن‍اص‍ر و ف‍ض‍اه‍ای ش‍ه‍ری، واژگ‍ان و ق‍واع‍د دس‍ت‍وری). تهران: دانشگاه هنر.
براتی، ناصر و خادمی، شهرزاد. (1397). فضاهای جمعی؛ ضرورت‌ها و موانع (نمونة موردی: چهارراه ولی‌عصر تهران). منظر، 10(44)، 18-23.
بی‌نا. (1350). عالم‌آرای صفوی (تصحیحِ یدالله شکری). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
پاکزاد، جهانشاه. (1390). تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران؛ از آغاز تا دوران قاجار. تهران: آرمان‌شهر.
پورمحمدی املشی، نصرالله. (1392). کاربرد تاریخی فرامین شاهان صفوی در باب ارامنه. مطالعات تاریخ فرهنگی، 4(16)، 1-20.
تاورنیه، ژان باپتیست. (1363). سفرنامة تاورنیه (ترجمة ابوتراب نوری، با تجدید نظر کلی و تصحیحِ حمید شیرانی). اصفهان: کتابخانة سنایی.
حبیبی، سید محسن. (1377). مکتب اصفهان در شهرسازی. هنرهای زیبا، 3(995)، 48-53.
حسن‌شاهی، میمنت. (1395). هنر و قدرت در عصر صفوی. رسالة منتشرنشدة دکتریِ تاریخ. دانشکدة حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، ایران.
حقیر، سعید و کامل‌نیا، حامد. (1398). نظریة مدرنیته در معماری ایران. تهران: فکر نو.
حقیقی بروجنی، ثمر؛ یزدان‌فر، عباس و بهزادفر، مصطفی. (1396). مداخلات طبقة قدرت و تأثیر آن بر ساختار شهر اصفهان در دورة شاه عباس صفوی. تحقیقات اجتماعی، 7(2)، 49-67.
دلاواله، پیترو. (1384). سفرنامة پیترو دلاواله (ترجمة شجاع‌الدین شفا). تهران: علمی و فرهنگی.
دهخدا، علی‌اکبر. (1341). لغت‌نامة دهخدا (ج. 30). تهران: دانشگاه تهران، سازمان لغت‌نامة دهخدا.
رضایی‌پناه، امیر. (1397). مبانی ساخت‌یابی هویت سیاسی-اجتماعی ایرانیان در عصر صفوی (سیری از هویت‌پردازی تا آناکرونیسم). تاریخ اسلام، 19(75)، 245-280.
روحی، زهره. (1397). اصفهان عصر صفوی: سبک زندگی و ساختار قدرت. تهران: امیرکبیر.
زارعی مهرورز، عباس و مؤمنی، محسن. (1391). نخبگان ایران عصر صفوی از دیدگاه شاردن (از اواخر دورة شاه عباس اول تا اوایل دورة شاه سلیمان). جستارهای تاریخی، 3(1)، 65-91.
زاهد، سعید. (1384). هویت ملی ایرانیان. راهبرد یاس، 2(4)، 129-138.
سانسون، نیکلا. (1346). سفرنامة سانسون؛ وضع اجتماعی کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی (ترجمة تقی تفضلی). تهران: ابن سینا.
سیوری، راجر. (1378). ایران عصر صفوی (ترجمة کامبیز عزیزی). تهران: مرکز.
شاردن، ژان. (1336). سفرنامة شاردن (ترجمة محمد عباسی) (ج. 3 و 5). تهران: امیرکبیر.
شجاعی‌زند، علی‌رضا. (1378). تعریف دین و معضل تعدد. نقد و نظر، 5(3و4)، 234-297.
طهماسبی، ساسان. (1397). بررسی تحرک اجتماعی و شایسته‌سالاری در دورة صفویه (با تکیه بر نهاد وزارت). مطالعات تاریخ اسلام، 10(37)، 155-192.
فروتن، منوچهر. (1388). تحلیلی از فضاهای شهری از تبریز ایلخانی تا اصفهان صفوی. هویت شهر، 3(4)، 95-106.
فلسفی، نصرالله. (1353). زندگی شاه عباس اول (ج. 3). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فیگوئروا، دن گارسیا دسیلوا. (1363). سفرنامة فیگوئروا (ترجمة غلام‌رضا سمیعی). تهران: نشر نو.
کمانرودی کجوری، موسی؛ کرمی، تاج‌الدین و عبدی، عطاالله. (1389). تبیین فلسفی-مفهومی جغرافیای شهر. ژئوپلیتیک، 6(3)، 9-44.
کمپفر، انگلبرت. (1363). سفرنامة کمپفر (ترجمة کیکاووس جهانداری). تهران: خوارزمی.
لشگری تفرشی، احسان؛ رضایی، محمدرضا و کاویان‌پور، گلشن. (1396). تبیین نظری کارکردهای قدرت سیاسی در فضای شهری. تحقیقات جغرافیایی، 32(2)، 52-65.
لوافی، مهکام؛ سپهری‌مقدم، منصور و حبیب، فرح. (1396). بازشناسی مفهوم تعامل میدان و باغ‌های سلطنتی (دولت‌خانه‌های دورة صفویه)؛ بررسی رابطة دوسویة فضای عمومی با قدرت متمرکز. مدیریت شهری و روستایی، 16(49)، 49-65.
معتمدی‌مهر، اکبر و رحمت، دانیال. (1390). کنش‌های هندسة قدرت بر ساخت کالبدی فضاهای سلطنتی (مقدمه‌ای بر تبارشناسی مجموعة دولت‌خانة صفوی اصفهان). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 6(17)، 75-90.
منصوری، بهروز؛ حنایی، غزاله؛ دیبا، داراب و دباغ، امیرمسعود. (1399). تبیین تأثیر حکومت صفوی بر شکل‌گیری فضای جمعی در پل‌های صفوی اصفهان (نمونة موردی: پل‌های الله‌وردی‌خان و خواجو). نقش‌جهان، 10(1)، 1-9.
موسوی دالینی، جواد؛ مودت، لیدا؛ موسوی، سیده طاهره و طباطبایی، سید حسین. (1395). تحلیلی بر مردم‌نگاری جامعة ایرانی عصر صفوی به روایت سیاحان فرنگی (بررسی موردی: سفرنامة پیترو دلاواله). مطالعات تاریخ فرهنگی، 7(28)، 123-152.
نوابخش، مهرداد و کریمی، فاروق. (1388). واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو. مطالعات سیاسی، 2(3)، 49-63.
همایون‌کاتوزیان، محمدعلی. (1391). تضاد دولت و ملت؛ نظریة تاریخ و سیاست در ایران (ترجمة علیرضا طیب). تهران: نی.
الهیاری، فریدون؛ ذهابی، مجتبی و کجباف، علی‌اکبر. (1398). تحلیلی بر بازتاب چرایی و چگونگی ابعاد و وجوه اِعمال قدرت سیاسی شاه عباس در روایت‌های سفرنامه‌نویسان عصر صفوی. پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، 13(25)، 47-66.
 
Ardalan, N. & Bakhtiar, L. (1975). The Sense of Unity: The Sufi Tradition in Persian Architecture. Chicago: Kazi Publications.
Carr, S., Francis, M., Rivlin, L. G. & Stone A. M. (1992). Public Space. Cambridge: Cambridge University Press.
Collins, D. & Stadler, S. L. (2020). Public spaces, urban. In Audrey Kobayashi (Ed.), International Encyclopedia of Human Geography (2nd ed.) (pp. 103-111). Elsevier.
Elias, J. J. (2000). Sufi saints and shrines in Muslim society: Introduction. The Muslim World, 90(3-4), 253-258.
Flandin, E. & Pascal, C. (1851). Voyage en Perse. Paris: Gide ET J. Baudry.
Haghighatbin, M., Ansari, M., Steenbergen, C. & Taghvaee, A. (2012). Innovations in the Charbagh axis of the Safavid period. International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 22(2), 79-90.
Mitchell, D. (1995). The end of public space? People’s park, definition of public and democracy. Annals of the Association of American Geographers, 85(1), 108-133.
Newman, A. J. (2006). Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. London: I. B. Tauris.
Olearious, A. (1669). The Travels of John Albert de Mandelslo (‌J. Davies, Trans.). ‌London: ‌J. Starky, t. Basset.
Pourjafar, M., Amini, M., Varzaneh, E. H. & Mahdavinejad, M. (2014). Role of bazaars as a unifying factor in traditional cities of Iran: The Isfahan bazaar. Frontiers of Architectural Research, 3(1), 10-19.
Sherley, A. (1972). Sir Antony Sherley, His Relation of His Travels in Persia. Hants: ‌Gregg International.