کاوش دورنمای نظری مفهوم «اوربانیزاسیون» در ایران مبتنی بر روش CLA

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 پژوهشگر دکتری شهرسازی، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

بیان مساله: «اوربانیزاسیون» به مثابه یکی از پیشران های اصلی دگرگونی های اجتماعی/فضایی در دهه های اخیر همواره مورد توجه بوده، اما قرائت های گوناگون از سیر تغییرات محتوایی این مفهوم در انطباق با ویژگی های زمینه ای و زمانه ای آن، به طور جدی مورد تحلیل و بحث قرار نگرفته است. طوری که معادل سازی هایی از قبیل شهرنشینی، شهری شدن، شهری سازی، ایجاد مدنیت و حتی شهرگرایی برای پوشش مفهوم های پیچیده آن به کار رفته است. بدیهی است که معادل سازی در هر نوشتاری یک مساله قراردادی و صوری باشد، با این حال شایسته است مباحث شکلی واژگان از مباحث مفهومی آن جدا گردد.
اهداف پژوهش: این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیل لایه ای علی (CLA) در چهار لایه "سطح مشهود و پذیرفته شده"، " سطح علل کلان وابسته به سیستم"، "سطح گفتمان/ جهان بینی" و "سطح استعاره/ اسطوره" سعی دارد تا ضمن شناسایی خوانش های ممکن بر مبنای گفتمان ها و استعاره های موجود به ارائه چشم اندازهای نظری گوناگون ناشی از مفهوم «اوربانیزاسیون» در ایران بپردازد.
روش پژوهش: تحلیل لایه ای علی بر اساس مصاحبه عمیق/ نیمه ساختار یافته و در راستای شناسایی مضامین اصلی لایه های تحلیل در سطح نخبگان و متخصص های حوزه مطالعات شهری ایران به کار گرفته شده است.
نتیجه گیری: یافته های پژوهش گویای آن است که مفهوم «اوربانیزاسیون» در ایران دارای چهار سطح تحلیلی است. سطح نخست، به عنوان نرخ شهرنشینی ناشی از یک واقعیت عینی و تجربی؛ در سطح دوم همتراز با مفهوم فرایندی شهری شدن؛ در سطح سوم مبتنی بر مفهوم «اوربانیزاسیون» به مثابه یک کنش جمعی با محوریت گشایش افق در امر سیاسی فضا؛ و در سطح چهارم به عنوان امر ذهنی متفاوت، با استعاره رهایی بخش بودن؛ همخوان شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Exploring the Theoretical Perspective of “Urbanization” Concept in Iran Based on the CLA Method

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hosein Sharifzadegan 1
  • Amir Fathi Farzaneh 2
1 Full Professor, Faculty of Architectural and Urban Development, University of Shahid Beheshti, Tehran, Iran.
2 Ph.D Student in urban planning and design, Faculty of Architectural and Urban Development, University of Shahid Beheshti, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Over the last decades, “urbanization” has always been identified as one of the key driving forces of socio-spatial transformations across the world. However, various interpretations of mutations about this concept are not seriously discussed in accordance with its contextual and temporal characteristics. Literary equivalents such as city growth, urban becoming, city building, civilization, and urbanism have been used to cover its complex concepts in Iran. It is obvious that equivalence in any literature is a conventional and formal issue, however, it is worthwhile to separate the formal issues of words from their conceptual issues. Currently “urbanization” is rapidly evolving and becoming more dynamic.
Research objective: This research tries to use the method of causal layer analysis (CLA) in four layers: (1) level of obvious and accepted, (2) level of macro-related causes, (3) level of discourse/worldview, and (4) level of metaphor/myth. In addition to identifying possible interpretations based on existing discourses and metaphors, this study seeks to provide various theoretical perspectives on the concept of “urbanization” in Iran.
Research method: The causal layered analysis (CLA) method is based on in-depth-semi-structured interviews and has been used to identify the main themes of the analysis layers at the level of elites and experts in the field of urban studies.
Conclusion: The research findings indicate that the concept of “urbanization” in Iran has four levels of analysis. The first level, as the rate of urban growth, arises from an objective and empirical reality. The second level is consistent with the concept of processes of urban becoming. The third level is based on the concept of “urbanization” as a collective action with the focus on opening the horizon in the politic of space. At the fourth level, as a differential subjective matter, it is associated with the metaphor of liberation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urbanization
  • Urban Theory
  • Spatial Phenomenon
  • CLA
ابراهیم‌زاده، عیسی و نگهبان، محمد. (1383). تحلیلی بر شهرنشینی و جایگاه شهرهای جدید در ایران. تحقیقات جغرافیایی، 19(4)، 152- 172.
ادیبی، حسین. (1353). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی شهری. تهران: انتشارات شبگر.
اشرف، احمد. (1353). ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران. نامة علوم اجتماعی، 1(4)، 7- 49.
اعتصام، ایرج. (1354). محیط‌های شهر و روستا. محیط‌شناسی، 3(3)، 111- 120.
ایران محبوب، جلیل و میرفردی، اصغر. (1384). بررسی تأثیر متقابل فرایند افزایش جمعیت و شهرنشینی در ایران.  فصلنامة جمعیت، 13(45 / 46) ، 103- 135.
پورافکاری، نصرالله؛ کلانتری، صمد و نقدی، اسدالله. (1381). توسعة شهرنشینی و پیامدهای آن. فصلنامة جمعیت، 11(39)، 1- 33.
حبیبی، سید محسن. (1394). دگردیسی و پایایی شهر و مفهوم آن. صفه، 25(68) ، 35-46.
درویش‌زاده،  روشنک؛ پوراحمد، احمد؛ منصوریان، حسین و سیف‌الدینی، فرانک. ( 1393). فرایندها و الگوهای شهرنشینی در ایران. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 6(21)، 61- 84.
رهنمایی، محمدتقی. (1388). دولت و شهرنشینی در ایران (مبانی و اصول کلی نظریة توسعة شهر و شهرنشینی در ایران). مجلة جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 1(2)، 143-165.
ریسمانچیان، علی. (1372). توزیع و ترکیب جمعیت در شهرهای جدید. سمینار بررسی مسائل جمعیتی ایران، 246- 254.
زنجانی، حبیب‌الله. (1370). جمعیت و شهرنشینی در ایران. جلد اول: جمعیت. تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
سازمان برنامه و بودجه. (1363). مهاجرت و شهرنشینی. تهران: دفتر جمعیت و نیروی انسانی.
سالدانیا، جانی. (1395). راهنمای کدگذاری برای پژوهشگران کیفی (ترجمة عبدالله گیویان). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
شکویی، حسین. (1352). جغرافیای شهری. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
صاحب‌الزمانی، ناصرالدین. (1347). روح بشر. تهران: انتشارات عطایی.
صرافی، مظفر. (1379). شهری‌شدن جهان و جهانی‌شدن شهرها: طرح مسئلة برای جنوب. اطلاعات سیاسی و اقتصادی، 14(156/155)، 164- 167.
صرافی، مظفر. (1381). مهاجرت داخلی و مسئلة مدیریت شهری با تأکید بر شرایط ایران. فصلنامة مدیریت شهری، 3(10)، 5- 16.
علیزاده آهی، زرین تاج. (1372). تحرکات جمعیتی و الگوی سلسله‌مراتب شهری. سمینار مسائل جمعیتی ایران، 611- 625.
عنایت‌الله، سهیل و میلویه یچ، ایوانا. (1395). آینده‌پژوهی با روش تحلیل لایه‌ای علت‌ها (ترجمة مریم یوسفیان و مهدی مبصری). تهران: انتشارات شکیب.
کینز، بنیامین. (1351). توسعة اقتصادی (ترجمة سیروس ابراهیم‌زاده). تهران: انتشارات کانون تحقیقات اجتماعی و اقتصادی پازند.
مجتهدی، احمد. (1349). شهرها و مسائل مربوط به آن‌ها. تهران: مؤسسه انتشارات مشعل.
محمدزاده تیتکانلو، حمیده. (1380). شهرهای متوسط و شهری‌شدن جهان (نگاهی به بیانیه للیدا). مدیریت شهری، 2(5)، 80- 87.
مرادنژاد، رحیم. (1395). تحلیلی بر برنامه‌ریزی فضایی و الگوی توسعة شهرنشینی در ایران. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 7(26)، 112- 93.
میرآبادی، مصطفی؛ بشارتی‌فر، صادق و کریمی، احمد. (1397). تحلیلی بر الگوی فضایی، ابعاد و عوامل مرتبط با رشد شهرنشینی دورة معاصر در ایران (با تأکید بر شاخص‌های توسعه‌ای و معیشتی).  پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 6(3)، 605- 627.
نائی روئن، چن و گالنسون، والتر. (1354). اقتصاد چین (ترجمة امیر باقر مدنی و منوچهر کیانی و عبداله ظریفی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
هاروی، دیوید. (1387). شهری‌شدن سرمایه (ترجمة عارف اقوامی مقدم). تهران: نشر اختران.
وینر، مایرون. (1351). نوسازی جامعه (ترجمة رحمت ا... مقدم مراغه‌ای). تهران: مؤسسه انتشارات فرانکلین.
یارمحمدیان، ناصر. (1399). شهرنشینی. دانشنامة اقتصاد، 3(1)، 1-2.
 
Angelo, H. & Wachsmuth, D. (2014). Urbanizing Urban Political Ecology: A Critique of Methodological Cityism. International journal of urban and regional research, 39(1), 16–27.
Brenner, N. (2013). Theses on Urbanization. Public Culture, 25(1), 85–114.
Brenner, N. & Schmid, C. (2015). Towards a new epistemology of the urban? City, 19(2-3), 151–182.
Brenner, N. (2019). New Urban Spaces: Urban Theory and the Scale Question. New York: Oxford University Press.
Cairns, S. (2019). Debilitating City- Centricity: Urbanization and Urban- Rural Hybridity in Southeast Asia. In R. Padawangi, Routledge Handbook on Urbanisation in Southeast Asia (pp. 115– 130), London: Routledge.
Castriota, R. & Tonucci, J. (2018). Extended urbanization in and from Brazil. Environment and Planning D: Society and Space, 36(3), 512–528.
Charmaz, K. (2006). Constructing Grounded theory: A Practical Guide through Qualitative Analysis. Wiltshire: Sage Publication.
Davis, K. (1955). The Origins and Growth of Urbanization in the World. American Journal of Sociology, 60(5), 429– 37.
Gunder, M. & Hillier J. (2009). Planning in Ten Words or Less A Lacanian Entanglement with Spatial Planning. London: Routledge.
Inayatullah, S. (2004). The causal layered analysis (CLA) reader, Theory and Case Studies of an Integrative and Transformative Methodology. Tapei: Tamkang University Press.
Lefebvre, H. (1990). The Production of Space (D. Nicholson, Trans.). Oxford: Blackwell.
Lefebvre, H. (2003). The Urban Revolution (D. Nicholson- Smith, Trans.). Minneapolis: University Of Minnesota Press.
Rodrıguez-Pose, A. (2008). The rise of the city-region concept and its development policy implications. European Planning Studies, 16(8), 1025–1046.
Roy, A. (2009). The 21st-Century Metropolis: New Geographies of Theory. Regional Studies, 43(6), 819-830.
Schmid, C., Karaman, O., Hanakata, N. C., Kallenberger, P., Kockelkorn, A., Sawyer, L. & Wong, K. P. (2017). Towards a new vocabulary of urbanisation processes: A comparative approach. Urban Studies, 55(1), 19–52.
Scott, A. J. (2008). Inside the City: On Urbanisation, Public Policy and Planning. Urban Studies, 45(4), 755–772.
United Nations. (2007). World Urbanization Prospects. Retrieved from https://ourworldindata.org/urbanization.