مطالعه و تبیین راهبردهای احیای مرکز محلة پنجه‌شاه کاشان به منظور طراحی میان‌افزا و حفظ اصالت تاریخی آن

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، گروه معماری، دانشکدة معماری و هنر، دانشگاه کاشان، ایران.

چکیده

بیان مسئله: پنجه‌شاه از محلات قدیمی کاشان است و اصالتی ویژه دارد، لذا هرگونه اقدام در آن باید با هدف تداوم اصالت آن باشد. احیای بافت تاریخی کاشان تاکنون به‌صورت متمرکز و در محدوده‌ای خاص صورت گرفته و سایر مناطق آن رها شده است. این رویکرد باعث انزوای سایر مناطقِ باارزش و دورشدن از شکل واقعی آن‌ها شده است. در گذشته، مرکز محلة پنجه‌شاه مجموعه‌ای شامل بقعة «هارون بن موسی» (ع)، گرمابة آقاشاه، گذر و حجره‌های متعدد، کارگاه‌های شعربافی، ورتابی، عصارخانه، کاروانسرا و آب‌انبار بوده است. این مجموعه، به‌عنوان مرکزی مهم، نقشی بسزا برای ساکنان محله ایفا می‌کرده است. توسعة شهری در سال‌های اخیر و گسترش خیابان باباافضل باعث تخریب این مجموعه، رو به انزوا رفتن، عدم درک درست از آن و دورشدن این بافت از چهرة اصیل خود شده است. امروزه از این مجموعه صرفاً بقعه، آب‌انبار و تعدادی از حجره‌های آن به‌صورت مجزا از هم باقی مانده است. چنین تغییراتی سبب برهم‌زدن ساختار منسجم محله، تخریب تدریجی بناها، کاهش جایگاه اجتماعی و کمرنگ‌شدن اصالت و هویت محلی آن شده است. آثار باقی‌مانده شواهدی تاریخی برای آیندگان و ساکنان این محلة تاریخی‌اند، تا اصالت و هویت این منطقه را به ایشان یادآور شوند. اکنون این معدود آثار باقی‌مانده نیز در وضعیتی نابسامان قرار گرفته‌اند و از جمله بیم آن می‌رود که پس از چندی اثری از حجره‌های گذر باقی نماند.
هدف پژوهش: مطالعه و شناسایی چالش‌های موجودِ بافت، نقاط قوت و فرصت‌ها، نقاط ضعف و تهدیدهای پیش روی آن، از اهداف این پژوهش بوده است.
روش پژوهش: روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و تاریخی است؛ ابتدا، بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای، و با بهره‌گیری از اسناد و قوانین بین‌المللیِ مداخله در بافت‌های تاریخی و تحقیقات میدانی، به توصیف و تفسیر وضعِ موجود بافت و چالش‌های آن پرداخته شده است. سپس، با سنجش راهبردهای مسئله بر اساس تکنیک سوات (SWOT)، راهبردهای چندگانة حفاظتی، مدیریتی، تهاجمی و رقابتی برای مداخله در بافت ارائه شده است. و با استفاده از پلانی راهبردی، برنامه‌ای به‌عنوان چارچوب احیا و طراحی میان‌افزا در بافت مطرح شده است.
نتیجهگیری: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که این بافت نیازمند سه راهکار کلیِ کیفی و سامان‌دهنده، حفاظت و احیا و راهکارهای پیشنهاددهندة برنامة فیزیکی و کاربری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study and Explanation of Strategies for Revitalization of the Panje Shah Neighborhood Center of Kashan for Infill Design and Preservation of its Historical Authenticity

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Farshchi 1
  • Hanieh Oveisi 2
1 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Iran.
2 Master Student of Architecture, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Panje Shah is one of the oldest neighborhoods of Kashan and has special authenticity. Any action in it must be in line with maintaining its authenticity. The revival of the historical fabric of Kashan has so far been concentrated in a specific area and other areas have been abandoned. This approach has isolated other valuable areas and taken them away from their original form. In the past, the center of Panje Shah Neighborhood was a complex including the tomb of Harun Ibn Musa (AS), Aqashah bath, several passages and chambers, Sharbafi workshops, Spinning, Oil mill, Caravanserai, and Ab-Anbar. This complex, as an important center, has played a significant role for the residents of the neighborhood. Urban development in recent years and the expansion of the Baba Afzal Street have destroyed this complex, its isolation, lack of proper understanding of it, and losing its original form. Today, only the tomb, the Ab-Anbar, and a number of its chambers remain separately from this complex. Such changes have caused the disruption of the cohesive structure of the neighborhood, the gradual destruction of buildings, losing its social value, and diminishing of its originality and local identity. The remaining monuments serve as historical evidence for the future generation and residents of this historic neighborhood to remind them of the authenticity and identity of this area. Now, these historical monuments are also in a state of disarray, and it is feared that after a while, no trace of the passage chambers will remain.
Research objective: The purpose of this paper is to study and identify the existing challenges of this context, strengths, and opportunities, weaknesses, and threats facing it.
Research method: The research method in this study is descriptive-analytical and historical; first, based on library studies, international documents and laws on intervention in historical contexts and field research have been used to describe and interpret the current context and its challenges. Then, by measuring the problem strategies based on the SWOT technique, multiple protective, managerial, offensive, and competitive strategies for intervening in the context are presented. Using a strategic plan, a plan is developed as a framework for revitalization and intermediate design in the context.
Conclusion: Findings show that this context requires three general qualitative and organizing strategies, preservation, revitalization, and solutions that suggest a physical and functional program.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historical context
  • Panje Shah neighborhood
  • Preservation
  • SWOT
  • Revitalization strategies
بیانکا، استفانو و جودیدو، فیلیپ. (1390). قاهره: باززنده‌سازی یک کلان‌شهر تاریخی (ترجمة سعیده محتشم‌امیری). تهران: نشر فضا.
پدرام، بهنام؛ اولیاء، محمدرضا و وحیدزاده، رضا. (1390). ارزیابی اصالت در فرآیند حفاظت از آثار تاریخی ایران: ضرورت توجه به تداوم فرهنگ بومی آفرینش هنری. مرمت و معماری ایران (مرمت آثار و بافت‌های تاریخی، فرهنگی)، 1(2)، 1-17.
توسلی، محمود؛ منصوری، محمود؛ بنیادی، ناصر و مؤمنی، محمدحسن. (1368). طراحی شهری در بافت قدیم شهر یزد. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
ترک‌زبان، شقایق و محمدمرادی، اصغر. (1390). ضوابط طراحی معماری در بافت‌های تاریخی. شهر و معماری بومی، 1(1)، 53-66.
جیحانی، حمیدرضا؛ عمرانی‌پور، علی و رجبی، فاطمه. (1397). مطالعه و تبیین چارچوب و راهبردهای حفاظت از بازار تاریخی نراق و محدوده شهری پیرامون. مطالعات معماری ایران، 14، 47-77.
حبیبی، سیدمحسن و مقصودی، ملیحه. (1391). مرمت شهری: تعاریف، نظریه‌ها، تجارب، منشورها و قطعنامه‌های جهانی، روش‌ها و اقدامات شهری. تهران: مؤسسة چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
دوانی، علی. (1388). مفاخر مکتب اسلام: سید فضل‌الله راوندی. درس‌هایی از مکتب اسلام، 2(2)، 59-65.
شاه‌تیموری، یلدا و مظاهریان، حامد. (1391). رهنمودهای طراحی برای ساختارهای جدید در زمینة تاریخی. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 17(4)، 1-15.
شیروانی، مریم؛ احمدی، حسین و وطن‌دوست، رسول. (1395). بازشناسی ارزشی و عوامل تأثیرگذار بر دگرگونی دیدگاه‌های ارزشی در حفاظت از میراث فرهنگی در قرن حاضر. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 21(4)، 39-50.
صدر حاج‌سیدجوادی، احمد، خرمشاهی، بهاءالدین و فانی، کامران. (1375). دایره‌المعارف تشیع (جلد 3). تهران: شهید سعید محبی.
عطارها، مسعود. (1397). مصاحبة حضوری نگارنده با مسعود عطارها (کارشناس بافت کاشان و از ساکنان قدیمی محلة پنجه‌شاه). تاریخ مصاحبه: اردیبهشت 1397.
فیلدن، برنارد و یوکیلتو، یوکا. (1386). راهنمای مدیریت برای محوطه‌های میراث جهانی (ترجمة پیروز حناچی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فلاحت، محمدصادق. (1384). نقش طرح کالبدی در حس مکان مسجد. هنرهای زیبا، 22، 35-42.
قادریان، مسعود. (1396). چهارچوب توسعة میان‌افزا در بافت‌های تاریخی؛ بررسی موردی: دستور کار طراحی سایت ایلچی‌خان در بافت یزد. نامة معماری و شهرسازی، 10(19)، 93-112.
قدیری، بهرام و آراسته، شیوا. (1385). ساختارهای جدید در محیط‌های تاریخی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مشهدی نوش‌آبادی، محمد. (1394). ویژگی‌های ساختاری و نمادین توغ ایرانی. تاریخ و تمدن اسلامی، 11(22)، 109-134.
مهندسین مشاور شهر و برنامه. (1362). طرح تفصیلی شهر کاشان (گزارش‌های 1، 2، 3 و 4): اولویت‌ها، ترافیک و محتوای طرح تفصیلی (طرح منتشرنشده).
مهندسین مشاور نقش جهان-پارس. (1388). گزارش طرح جامع شهر کاشان (طرح منتشرنشده).
نراقی حسن. (1382). آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز. ت‍ه‍ران‌: ان‍ج‍م‍ن‌ آث‍ار و م‍ف‍اخ‍ر ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.
نیلی، رعنا؛ دیبا، داراب و مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1396). بررسی و بازتاب مفهوم اصالت در معماری معاصر ایران (مطالعة موردی: منتخبی از آثار شاخص معماری معاصر ایران). علوم و تکنولوژی محیط زیست، ) (در دست انتشار)، 1-13.
 
Gilmore, J. H. & Pine, B. J. (2007). Authenticity: What Consumers Really Want? Boston, MA: Harvard Business School Press.
Jokilehto, J. (2007). International charters on urban conservation: some thoughts on the principles expressed in current international doctrine. City & Time, 3(3), 23-42.
Nara Charter. (1994). The Nara document on authenticity. The Nara Conference on Authenticity, Nara, Japan. Retreived from: https://www.icomos.org/charters/nara-e.pdf
Stovel, H. (2007). Effective use of authenticity and integrity as world heritage qualifying conditions. City & Time, 2(3), 21-36.
Worthington, J. (1998). Managing and moderating change. In J. Warren, J. Worthington & S. Taylor (Eds.), Context: New Buildings in Historic Settings. York: Architectural Press.