قیاس تطبیقی خوانش ساکنین از شهر (منظر شهری) با طرح‌های توسعة شهری بررسی انتقال منظر شهر سنتی به شهر معاصر شیراز

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری منظر، دانشکدة معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 استادیار معماری، گروه معماری منظر، دانشکدة معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

3 استاد بازنشستة معماری، گروه معماری منظر، دانشکدة معماری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: از دورة رضاشاه پهلوی تا کنون، توسعه و اقدام در شهر در پی «تعامل شهر با قوانین» و از طریق «وضع قوانین متمرکز» و تدوین ضوابط و مقررات یکپارچه، در قالب طرح‌های توسعه و طرح‌های جامع و تفصیلی، صورت گرفته است. بر این ‌اساس، توسعة فضاهای شهری و مداخله در آن‌ها برمبنای ادراک ساکنین بیش از آنکه به‌عنوان امری کیفی صورت پذیرد، تابعی از اصول ریاضی و معطوف به معیارهای کمّی بوده و آنچه مربوط به کیفیت منظر شهری است، در قالب طرح‌های موضعی و موضوعی، ضمیمة طرح جامع و طرح تفصیلی می‌شود.
هدف پژوهش: این تحقیق در پی آن است که کاستی موجود در طرح‌ها و برنامه‌های توسعه را، که منجر به فروکاهی کیفی منظر شهر در دوران انتقال از شهر سنتی به شهر معاصر شده است، با توجه به مدل مفهومی منظر شهری، با قیاس تطبیقی برنامه‌های توسعه و خوانش ساکنین از شهر، بررسی کند.
روش پژوهش: این پژوهش با روش تحقیق کیفی و با تکیه بر پارادایم پدیدارشناسی در چهار گام صورت گرفته است. در گام اول سازمان فضایی شیراز و چرخش‌های صورت‌گرفته در شهر در دوره‌های مختلف، با تکیه بر اسناد دست اول و دوم، به شیوة تفسیری-تاریخی بررسی شده است؛ در گام دوم طرح‌ها و برنامه‌های توسعه در دوره‌های تاریخی مورد بررسی قرار گرفته‌‌اند؛ در گام سوم قیاس تطبیقی بین خوانش ساکنین از شهر، مبتنی بر مدل مفهومی منظر شهری، و شیوة نگرش به منظر شهر در برنامه‌های توسعه انجام شده است؛ و در گام چهارم منظر شهرهای معاصر و معضلات پیش رو به روش تحقیق علّی (پس‌رویدادی) بررسی شده و علت‌ها و عوامل بروز آشوب در منظر شهرها مورد مطالعه قرار گرفته است؛ گام چهارم تحقیق با بررسی وضعیت دورة گذار منظر شهر شیراز و تأثیر دیدگاه حاکم بر شکل‌گیری آن صورت پذیرفته است.
نتیجه‌گیری: علی‌رغم تأثیرات دستگاه حکومتی در توسعة شهر تا اواخر قاجار، اقدامات و توسعه‌های مردم و حاکمیت در فضاهای انضمامی صورت می‌گرفت که اقداماتی مبتنی بر تجربه-ادراک ساکنین بود. انتقال از منظر شهر سنتی به شهر معاصر در شیراز از دوران رضاشاه روی می‌دهد که تمایل به نظم حداکثری و استانداردسازی علی‌رغم ارتقای مؤلفه‌های کمّی شهر، منجر به تبدیل فضاهای انضمامی سه‌بعدی مبتنی بر تجربه-ادراک ساکنین به فضاهای انتزاعی دوبعدی و آزمایشگاهی شد. در خوانش وضع موجود، شناخت ابژه‌ها (اشیا) در شهر، برمبنای علوم طبیعی و عدم اهتمام به تأویل‌ها که فهم ساکنین از شهر را شکل می‌دهند، منجر به تقلیل‌گرایی در شناخت شهر و در نتیجه اقدامات شهری شده و به نظر می‌رسد علت‌العلل بروز بحران در ادراک ساکنین از شهر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Citizens’ Interpretations of the City (Urban Landscape) and Urban Development Plans A Transition from a Traditional landscape to a Modern one in Shiraz

نویسندگان [English]

  • Maryam Esmaeeldokht 1
  • Seyed-Amir Mansouri 2
  • Mehdi Sheibani 3
1 Ph.D. Candidate in Landscape Architecture, Faculty of Architecture, School of Fine Arts, University of Tehran.
2 Assistant Professor of Architecture, Department of Landscape Architecture, Faculty of Architecture, School of Fine Arts, University of Tehran.
3 Professor Emeritus of Architecture, Department of Landscape Architecture, Faculty of Architecture, Shahid Beheshti University.
چکیده [English]

Problem statement: Since the time of Reza Shah Pahlavi, development and action in the city have been the result of “interaction between the city and laws” bound by “enforcing centralized laws”. They have been formed based on integrated rules and regulations issued in the form of development plans and comprehensive and detailed plans for urban areas. Accordingly, the development of urban spaces and their interventions have been limited to mathematical numbers and quantitative criteria rather than to be treated as a qualitative issue and be based on citizens’ perceptions. Anything related to the quality of urban landscape has been proposed through local and conceptual plans or attached to the master plan and detailed plan.
Research objectives: This study draws upon the conceptual model of the urban landscape to compare development programs with citizens’ interpretation of the city. In doing so, this study attempts to identify the shortcomings of development plans and programs and show how the drawbacks have been the major culprit of the quality decline of the city’s landscape during the transition from a traditional city to a modern city.
Research method: The qualitative research methods has been used for this study within the phenomenological paradigm. The study has been conducted in four phases.
Conclusion: Despite the influence of the government in the development of the city until the end of Qajar, people’s actions and the city developments by the government took place in lived spaces, which were based on the experience-perception of citizens. The transition from the traditional city to a modern city in Shiraz started at the time of Reza Shah when there was a strong desire for maximum order and standardization. This led to the transformation of three-dimensional lived spaces based on citizens’ experience-perception into two-dimensional and laboratory abstract spaces. In interpreting the current situation, recognizing objects in the city based on natural sciences and overlooking citizens’ interpretations of the city has led to reductionism in recognizing the city and, thus, urban actions. It seems that the cause of the crisis has been the perception of citizens of the city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Landscape
  • Urban Development Programs
  • Space
  • Governing Perspective
  • Shiraz
آبراهامیان، یرواند. (1396). تاریخ ایران مدرن (ترجمة محمدابراهیم فتاحی). تهران: نشر نی.
اتحادیه، منصوره؛ پیرا، سعاد و روحی، حمید. (1393). زیر پوست شهر: راپورت‌های نظمیة پلیس مخفی شیراز. تهران: تاریخ ایران.
افشار، آلجای. (1302). معارف در ایران. ایرانشهر. 2(3).
ایمانی جاجرمی، حسین؛ نوذر‌پور، علی؛ ایازی، سید محمد هادی؛ صالحی، اسماعیل؛ سعیدی رضوانی، سعید؛ عبداللهی، مجید و کاظمیان، غلامرضا. (1392). مدیریت شهری؛ جلد دوم: مدیریت شهری در ایران. تهران: تیسا.
تانکیس، فرن. (1394). فضا، شهر و نظریة اجتماعی (ترجمة حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حسینی‌فسایی، میرزاحسن. (1378). فارسنامة ‌ناصری (تصحیح و تحشیة منصور رستگارفسایی). تهران: امیرکبیر.
زیباکلام، صادق. (1374). ما چگونه ما شدیم؟. تهران: روزنه.
سازمان اسناد ملی ایران. اسناد مربوط به بلدیه، شماره اسناد: 220-018125 و 220-018257 و 293-3533.
ساکما (سازمان اسناد ملی ایران). اسناد مربوط به بلدیة شیراز، شماره سند: 018125-220. ایران: سازمان اسناد ملی.
ساکما (سازمان اسناد ملی ایران). اسناد مربوط به بلدیة شیراز، شماره سند: 36971-240. ایران: سازمان اسناد ملی.
ساکما (سازمان اسناد ملی ایران). اسناد مربوط به بلدیة شیراز، شماره سند: 38533-253. ایران: سازمان اسناد ملی.
شهرداری شیراز. (1397). محله‌بندی شهر شیراز با رویکرد توسعة همگون و متوازن. شیراز: معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی.
شیبانی، مهدی و اسماعیل‌دخت، مریم. (1394). شارباغ ایرانی، جایگاه باغ ایرانی در منظر شهری. منظر. 7(33)، 14-21.
علی‌پور، مهدی و حسنی، سیدحمیدرضا. (1389). پارادایم اجتهادی دانش دینی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
غمامی، مجید (گردآورنده). (1392). بررسی وضعیت شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای در ایران معاصر در گفت‌وگو با عباس آخوندی، کمال اطهاری، بهروز پاکدامن، فیروز توفیق، سیدمحسن حبیبی، فریبرز رئیس دانا، زهره عبدی دانشپور، بهرام فریارصدری، سیدرضا هاشمی و فردین یزدانی. تهران: نشر افرند.
غنی‌نژاد، موسی. (1377). تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر. تهران: مرکز.
فاضلی، نعمت‌الله. (1395). بنیان‌های نظری در مطالعات شهری. تهران: تیسا.
فکوهی، ناصر. (1383). انسان‌شناسی شهری. تهران: نشر نی.
فوکو، میشل. (1397). فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک (ترجمة حسین بشیریه). تهران: نشر نی.
قانون بلدیه. (1286). مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. قابل دسترسی در: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/90099
کاتوزیان، محمد علی همایون. (1380). تضاد دولت و ملت، نظریه تاریخ و سیاست در ایران (ترجمة علیرضا طیّب). تهران: نشر نی.
کالتورپ، پیتر. (1394). شهرنشینی در عصر تغییرات آب و هوا (ترجمة سیدحسین بحرینی و معین همتی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
گایینی، ابوالفضل و حسین‌زاده، امیر. (1391). پارادایم سه‌گانة اثبات‌گرایی، تفسیری و هرمنوتیک در مطالعات مدیریت و سازمان. راهبرد فرهنگ، 5(19)، 103-138.
گلکار، کوروش. (1387). محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار. علوم محیطی، 5(4)، 95-114.
گنجی، اکبر (گردآورنده). (1371). سنت، مدرنیته، پست‌مدرن (گفتگوی اکبر گنجی با داریوش آشوری، حسین بشیریه، رضا داوری، موسی غنی‌نژاد). تهران: مؤسسة فرهنگی صراط.
محملی‌ابیانه، حمیدرضا. (1390). ارزیابی مفهوم منظر در طرح‌های شهری، مقایسه تطبیقی سیر تکوین طرح‌های جامع تهران با تجارب جهان. باغ نظر، 8(17)، 95-104.
مدنی‌پور، علی. (1395). طراحی شهری فضا و جامعه (ترجمة بهناز امین‌زاده و راضیه بیگی‌ثانی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
معظمی، منوچهر. (1391). تعامل فرهنگ و معماری. پایان‌نامة منتشرنشدة دکتری معماری. دانشکدة معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.
منصوری، سید امیر. (1395). نقد و بررسی طرح جامع تهران، 86 (زیر نظر سید امیر منصوری). تهران: انتشارات پژوهشکدة نظر.
ندیم، مصطفی. (1394). خیابان کریم‌خان‌زند شیراز. شیراز: انتشارات فارس‌شناسی.
نظیف، حسن و مطلبی، قاسم. (1398). ارائة مدل مفهومی از خوانایی با تأکید بر تصور ذهنی. باغ نظر، 16(78)، 69-76.
وثوقی، محمدباقر و ستاری، علی. (1390). ساخت کالبدی-فضایی شیراز؛ از آغاز زندیه تا پایان عصر ناصری. پژوهش‌های علوم تاریخی، 3(2)، 115-128.
 
Romano, B. & Zullo, F. (2014). Land urbanization in central Italy: 50 years of evolution. Journal of Land Use Science, 9(2), 143-164.
Forman, R. T. T. (2014). Urban Ecology Science of Cities. New York: Cambridge University Press.
Tietjen, A. & Jørgensen, G. (2016). Translating a wicked problem: A strategic planning approach to rural shrinkage in Denmark. Landscape and Urban Planning, (154), 29-43.