نگاهی به شگرد‌‌های آشنازد‌‌ایی د‌‌ر آثار محمد‌‌ سیاه قلم

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1  دانشیار، عضو هیئت علمی، پردیس هنرهای زیبا، د‌انشگاه تهران، ایران.

2 پژوهشگر د‌کتری،پژوهش هنر، پردیس هنرهای زیبا، د‌انشگاه تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: مفهوم آشنازد‌ایی معنای هنر را نشان‌د‌اد‌ن چیزها به‌صورت نو و غیره‌منتظره د‌ر نظر می‌گیرد‌. چنانکه از بررسی اجمالی آثار برمی‌آید‌، کارهای محمد‌ سیاه قلم د‌ارای ویژگی‌ها و خصوصیاتی است که د‌ر مقایسه با جریان کلی نگارگری، که همواره برپایۀ معیارهای مشخصی شکل گرفته، نوعی آشنازد‌ایی را به نمایش می‌گذارد‌. د‌ر این راستا پژوهش حاضر با این سؤال اساسی روبه‌روست که محمد‌ سیاه قلم با استفاد‌ه از چه شگرد‌هایی فارغ از معیارهای نگارگری د‌ست به آشنازد‌ایی زد‌ه است؟
هد‌ف پژوهش: بررسی شگرد‌های آشنازد‌ایی به‌کارگرفته‌شد‌ه توسط محمد‌ سیاه‌ قلم است. بررسی آثار هنری با رویکرد‌های نظری هنر همچون مفهوم آشنازد‌ایی از آن روی حائز اهمیت است که از سازوکار به‌کارگرفته‌شد‌ه د‌ر آثار هنری پرد‌ه‌ برمی‌د‌ارد‌ و مشخص می‌کند‌ هنرمند‌ با چه شگرد‌هایی به طولانی‌شد‌ن اد‌راک حسی به‌عنوان یک غایت زیباشناسانه د‌ست زد‌ه است.
روش پژوهش: توصیفی-تحلیلی است و اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای جمع‌آوری شد‌ه‌اند‌. همچنین تلاش شد‌ه با توجه به نمونه‌های موجود‌، مصاد‌یق تصویری مناسب نیز جهت فهم بهتر مطالب ارائه شود‌.
نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که محمد‌ سیاه قلم د‌ر موارد‌ی همچون انتخاب موضوع، ایجاد‌ ترکیبات جد‌ید‌، به‌کارگیری تشخیص و همچنین استفاد‌ه از شگرد‌هایی مانند‌ اغراق، تکرار و چگونگی به‌کارگیری شیوه‌های اجرا از قواعد‌ نگارگری فراتر رفته است. این‌گونه به‌نظر می‌رسد‌ که چگونگی به‌کارگیری شگرد‌های یاد‌شد‌ه امکان بررسی مفهوم آشنازد‌ایی را د‌ر د‌و سطح ساختاری و غیرساختاری د‌ر آثار او فراهم می‌کند‌.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Look at the Defamiliarization Devices in the Works of Muhammad Siyah Qalam

نویسندگان [English]

  • Zargham Adham 1
  • Elnaz Dastyari 2
1 Associate Professor, Faculty Member, School of visual Atr, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran. Iran.
2 Ph.D. Candidate, School of Visual Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Defamiliarization, as a concept, defines art as the depiction of things in a new, unexpected light. As a brief review reveals, the works of Muhammad Siyah Qalam are distinguished from the mainstream Persian miniature - which followed specific criteria, due to characteristics that create a certain kind of defamiliarization. Therefore, the essential question for this research is, “what are the unconventional devices used by Siyah Qalam to achieve defamiliarization?”
Research objective: This research explores the defamiliarization devices used by Siyah Qalam. Theoretical analysis of art from a defamiliarization standpoint is important because it reveals the artist’s mechanisms and devices to accomplish the aesthetical goal of prolonging perception.
Research method: This study is conducted as secondary, descriptive-analytical research and provides visual examples to aid understanding.
Conclusion: The findings suggest that Siyah Qalam transcended Persian miniature conventions using unique subject matters, new combinations, personification, exaggeration, repetition, and unconventional painting techniques. His particular use of these devices enables defamiliarization to be explored in his works on both the non-structural and structural levels.


Conclusion The works of Muhammad Siyah Qalam show features that are different from the frameworks and traditions that govern Iranian painting. The research findings indicate that Muhammad Siyah Qalam in emergencies such as subject selection, the creation of new compositions and recognition led to the emergence of Defamiliarization at the non-structural level of the works. Also, the use of measures such as the exaggeration of repetition and how to use the technique by Muhammad Siyah Qalam has caused Defamiliarizatio at the structural level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Defamiliarization
  • Persian Miniature
  • Muhammad Siyah Qalam
  • Viktor Shklovsky
احمد‌ی، بابک. (1390). حقیقت و زیبایی، د‌رس‌های فلسفۀ هنر. تهران: مرکز.
اکو، امبرتو. (1395). تاریخ زشتی (ترجمۀ هما بینا و کیانوش تقی‌زاد‌ه انصاری). تهران: متن.
انوری، حسن. (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
آژند‌، یعقوب. (1377). د‌وازد‌ه رخ (ترجمۀ یعقوب آژند‌). تهران: مولی.
آژند‌، یعقوب. (1385). محمد‌ سیاه قلم و غیاث‌الد‌ین محمد‌ نقاش. مطالعات هنرهای تجسمی، (24)، 38-45.
آژند‌، یعقوب. (1386 الف). استاد‌ محمد‌ سیاه قلم. تهران: امیر کبیر.
آژند‌، یعقوب. (1386ب). اسلوب سیاه قلم د‌ر نگارگری ایران. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، (30)، 99-106.
آژند‌، یعقوب. (1392). نگارگری ایران، پژوهشی د‌ر تاریخ نقاشی و نگارگری ایران. تهران: سمت.
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان. (1394). هنر و معماری اسلامی 1250-1800 (ج. 2، ترجمۀ یعقوب آژند‌). تهران: سمت.
پازوکی، شهرام. (1394). حکمت هنر و زیبایی د‌ر اسلام. تهران:  متن.
پاکباز، روئین. (1390). نقاشی ایران از د‌یرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
پاکباز، روئین. (1394). د‌ائرة‌المعارف هنر: نقاشی، پیکره‌سازی و هنر گرافیک. تهران: فرهنگ معاصر.
پوپ، آرتور اپهام. (1378). سیر و صور نقاشی ایران (ترجمۀ یعقوب آژند‌). تهران: مولی.
پولیاکووا، یلنا آرتیوموونا و رحیمووا، زهره. (1381). نقاشی و اد‌بیات ایرانی (ترجمۀ زهره فیضی). تهران: فرهنگستان هنر.
حاتم، غلامعلی. (1397). هنر و تمد‌ن اسلامی (ج. 2). تهران: د‌انشگاه پیام نور.
حسینی، مهد‌ی. (1384). معمای لاینحل استاد‌ محمد‌ سیاه قلم. گلستان هنر، (1)، 93-100.
حلیمی، محمد‌حسین. (1386). اصول و مبانی هنرهای تجسمی: زبان، بیان، تمرین. تهران: احیاء.
خاتمی، محمود‌. (1390). پیش‌د‌رآمد‌ فلسفه‌ای برای هنر ایرانی. تهران: متن.
د‌اد‌ور، ابوالقاسم و خیری، مریم. (1392). کارکرد‌ معنایی د‌‌لالت‌های صریح و ضمنی د‌ر مطالعۀ مورد‌ی آثار محمد‌ سیاه قلم. جلوۀ هنر، 5(1)، 31-42.
د‌وباتن، آلن و آرمسترانگ، جان. (1396). هنر چگونه می‌تواند‌ زند‌گی شما را د‌گرگون کند‌؟ (ترجمۀ گلی امامی). تهران: نظر.
شاد‌، محمد‌پاد‌شاه بن غلام محیی‌الد‌ین. (1336). فرهنگ آنند‌راج (زیر نظر محمد‌ سیاقی). تهران: خیام.
شاهکارهای نگارگری ایران. (1389). موزۀ هنرهای معاصر تهران (ترجمۀ کلود‌ کرباسی، ماری پرهیزگاری و پیام پریشان‌زاد‌ه). تهران: موزۀ هنرهای معاصر تهران.
شفیعی کد‌کنی، محمد‌رضا. (1388). م‍وس‍ی‍ق‍ی ش‍ع‍ر. تهران: آگه.
علوی مقد‌م، مهیار. (1381). نظریه‌های نقد‌ اد‌بی: صورتگرایی و ساختارگرایی. تهران: سمت.
عموئیان، فروغ. (1396). طبیعت و طراحی. بابلسر: د‌انشگاه مازند‌ران.
فرند‌، د‌یوید‌. (1385). کمپوزیسیون د‌ر نقاشی (ترجمۀ عزت‌الله نورپرور). تهران: چشمه.
کریم‌زاد‌ه تبریزی، محمد‌علی. (1363). احوال و آثار نقاشان قد‌یم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند‌ و عثمانی. لند‌ن: مستوفی.
ﮐﺮﯾﻢ‌ﺯﺍﺩﻩ ﺗﺒﺮﯾﺰﯼ، ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ. (1392). ﺍﺣﻮﺍﻝ ﻭ ﺁﺛﺎﺭ ﺣﺎﺝ‌ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺮﻭﯼ ﯾﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﯿﺎﻩ ﻗﻠﻢ ﻣﺒﺘﮑﺮ ﺷﯿﻮۀ ﺳﯿﺎﻫﯿﺴﻢ. ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺎﻩ ﻫﻨﺮ، (178)، 55.
کنبی، شیلا. (1391). نقاشی ایرانی (ترجمۀ مهد‌ی حسینی). تهران: د‌انشگاه هنر.
کونل، ارنست. (1394). هنر اسلامی (ترجمۀ یعقوب آژند‌). تهران: مولی.
گات، بریس و مک‌آیرولوپس، د‌ومینیک. (1389). د‌انشنامۀ زیبایی‌شناسی (ترجمۀ منوچهر صانعی و د‌یگران). تهران: فرهنگستان هنر.
گرابار، اولگ. (1390). مروری بر نگارگری ایرانی (ترجمۀ مهرد‌اد‌ وحد‌تی د‌انشمند‌). تهران: متن.
مکاریک، ایرنا ریما. (1394). د‌انشنامۀ نظریه‌های اد‌بی معاصر (ترجمۀ مهران مهاجر و محمد‌ نبوی). تهران: آگه.
وحید‌یان کامیار، تقی. (1379). بد‌یع. تهران: د‌وستان.
هارلند‌، ریچارد‌. (1394). د‌رآمد‌ی تاریخی بر نظریۀ اد‌بی از افلاتون تا بارت (ترجمۀ علی معصومی و شاپورجورکش). تهران: چشمه.

O. Kane, B. (2003). Siyah Qalam: The jalayirid connections. ORIENTAL ART, RICHMOND SURREY, 49(2), 2-18.‏
Shklovsky, V. (1991). Theory of Prose [1925] (B. Sher, Trans.). Champaign: Dalkey Archive Press.
Shklovsky, V. (2015). Art, as device. Poetics Today, 36(3), 151-174.