تاب‌آوری ارزش‌های خیابان‌های تاریخی در راستای حفاظت از آنها (نمونۀ موردی: خیابان چهارباغ اصفهان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران، ایران.

2 دانشیار، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: خیابان چهارباغ اصفهان با وجود تغییرات کالبدی و کاربری‌ها در طول تاریخ همچنان به عنوان یکی از خیابان‌های اصلی تجاری و تفرجگاهی این شهر محسوب می‌شود. بازخوانی تاریخ و سیر تحول معماری مجموعه‌های تاریخی می‌تواند امکاناتی برای گام‌های بعدی مرمتی فراهم آورده و یافتن عوامل تاب‌آوری می‌تواند در برنامه‌ریزی برای طراحی فضاهای جدید مؤثر باشد. تاب‌آوری راهی برای تقویت جوامع و شهر با استفاده از ظرفیت‌های آن است و یکی از ابعاد پراهمیت تاب‌آوری، بعد فضایی است که به ادامۀ فضاهای شهری با حفظ هویتشان در طی تغییرات می‌پردازد.
هدف: این پژوهش با تکیه بر فرضیۀ مؤثربودن برنامه‌ریزی در جهت بازسازی خیابان‌های تاریخی با توجه به خواسته‌های کاربران و ویژگی‌های تاریخی در تاب‌آوری آنها به دنبال پاسخگویی به این پرسش اصلی است که چه عواملی سبب تاب‌آوری خیابان چهارباغ در طول تاریخ شده است.
روش تحقیق: توصیفی- تحلیلی است و برای دستیابی به این هدف ابتدا با مراجعه به منابع معتبر، چهار شاخص کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی به عنوان شاخص‌های مدل مفهومی تاب‌آوری ارائه شده و با مطالعۀ میدانی و پرسش از رهگذران این خیابان به بررسی دقیق‌تر و ارائه زیرشاخص‌هایی برای هریک از شاخص‌ها پرداخته شده است.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که دلایل انتخاب این خیابان تاریخی و انتظارات کاربران از اقدامات حفاظتی در آن با ویژگی‌های تاریخی قرن‌های 17 و 19 میلادی هماهنگی دارد و اهمیت شاخص‌های مختلف تاب‌آوری از دیدگاه کاربران متفاوت بوده و شاخص‌های اجتماعی و زیست‌محیطی در وضعیت مطلوب‌تری نسبت به شاخص‌های دیگر قراردارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Resilience the values of Historical Streets in Order to Protect them (Case Study: Chaharbagh Street, Isfahan)

نویسندگان [English]

  • Soudabeh Gholipour 1
  • Jamalal-din Mahdinejad 2
1 Ph.D Candidate in Shahid Rajaee Teacher Training University,Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Shahid Rajaee Teacher Training University,Tehran, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Chaharbagh Street, despite its physical and land use changes throughout history, is still considered as one of the main commercial and recreational streets of Isfahan city. Reviewing the history and evolution of historical sites’ architecture can provide opportunities for next refurbishment steps and finding resilience factors can be effective in planning for the design of new spaces. Resilience is a way to strengthen communities and cities by using their capacities, and one of the most important factors of resilience is the space which continues to preserve the identity of urban spaces during changes.
Objective: This research seeks to answer the main question of what factors have led to the resilience of Chaharbagh Street throughout the history relying on the hypothesis that planning is effective in reconstruction of historical streets according to users’ demand and the historical factors in resilience.
Research method: The research method in this paper is a descriptive-analytic method and to achieve this goal, first by referring to reliable sources four factors including physical, social, economic, and environmental factors are presented in resilience’ conceptual model. By field study and asking the people in this street, a closer look has been achieved and sub- factors for each of the factors have been addressed.
Conclusion: According to the results, the reasons for choosing this historical street and its users’ expectation of protective measures are in line with the historical features of the 17th and 19th centuries. The importance of different resilience factors differs from users’ point of view and the social and environmental factors are in a more favorable position than other factors .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resilience
  • Chaharbagh Street
  • Physical factor
  • Social factor
  • Economic factor
  • Environmental factor
ابویی، رضا و نیکزاد، ذات‌الله. (1396). حفاظت معماری و نسبت آن با تاریخ معماری، با نگاه به تجربۀ حفاظت در ایران. مطالعات معماری ایران، (11)، 169-188.
احتشامی، لطف‌الله. (1382). ییلاقات صفویه در دارالسلطنه اصفهان. مجموعه مقالات همایش اصفهان و صفویه. ج 2. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
اشراقی، فیروز. (1378). اصفهان از دید سیاحان خارجی. تهران: نشر آتروپات.
انصاری، محمد اسماعیل. (1382). فعالیت‌های تجاری– صنعتی عصر شاه عباس اول در اصفهان. مجموعۀ مقالات همایش اصفهان و صفویه. ج 2. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
انصاری، مجتبی و حقیقت‌بین، مهدی. (1387). باغ‌شهر اصفهان، آرمانشهر صفوی، نخستین همایش آرمانشهر اسلامی، اصفهان: دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان، 81-100.
اهری، زهرا. (1385). خیابان چهارباغ اصفهان. مفهومی نو از فضای شهری. فصلنامه گلستان هنر، 5(3)، 48-59.
اهری، زهرا. (1390). شهر، جشن، خاطره/ تأملی در سنت فضاها و جشن‌های شهری در دوران صفویان و قاجاریان، هنرهای زیبا، (47): 5-16.
اعتمادی شلمزاری، هیوا. (1385). معماری سبز راهی برای زیستن، معماری و ساختمان،4(12)،48-51.
بدوئن. (1379). اصفهان در قرن هفدهم. مجله اثر (ترجمۀ اصغر کریمی). 31(1)،190-228.
بهزادفر، مصطفی و قربانیان، مهشید. (1387). طراحی خیابان بر پایه متغیرهای کیفیت محیطی، آرمانشهر،1(1)، 17-27.
پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی و شیرانی، زهرا. (1395). طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی، بررسی موردی: محله جلفا اصفهان، نامه معماری و شهرسازی، 9(17)، 99-116.
پیرنیا، محمدکریم. (1382). سبک‌شناسی معماری ایران، تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: نشر پژوهنده-نشر معمار.
تاورنیه، ژان باتیست. (1363). سفرنامه تاورنیه (ترجمۀ ابوتراب نوری). تهران: انتشارات کتابخانه سنایی و کتاب‌فروشی تأیید اصفهان.
ترکمان، اسکندربیک. (1350). تاریخ عالم‌آرای عباسی. تهران: امیرکبیر.
تولایی، سیمین؛ زنگانه، احمد؛ پریزادی، طاهر و اصغر شکیبایی. (1398). تحلیل فضایی شبکه معابر در تاب‌آوری کالبدی شهر، مورد مطالعه: منطقه یک شهرداری تهران. مطالعات ساختار و کارکرد شهری،6 (18)، 33-55.
جنابادی، میرزا بیگ بن حسن. (1378). روضه الصفویه. تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: انتشارات موقوفات دکتر محمود افشار.
چسنی، رابرت دی مک. (1385). چهار منبع دربارۀ ساخته‌های شاه‌عباس در اصفهان (ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی). گلستان هنر، 6(4)، 46-75.
حبیبی، محسن. (1375). مکتب اصفهان. اعتلا و ارتقا مفهوم دولت، صفه، (23)، 1-15.
حبیبی، محسن. (1380). مسیر پیاده گردشگری، هنرهای زیبا، (9)، 43-51.
حقیقت‌بین، مهدی؛ انصاری، مجتبی و محمدرضا پورجعفر. (1386). طراحی پایدار در فضای سبز شهری اصفهان در دورۀ صفویه و تخریب آن در دوران معاصر. فصلنامه مدرس هنر،1(2)،19-28.
حقیقی، سمر؛ یزدانفر، عباس و بهزادفر، مصطفی. (1394). احیای فضاهای شهری با استفاده از کافه‌های فضاهای باز (نمونه موردی: خیابان چهارباغ اصفهان). نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 20(3)، 31-42.
حناچی، پیروز و فدایی‌نژاد، سمیه. (1390). تدوین چارچوب مفهومی حفاظت و بازآفرینی یکپارچه در بافت‌های فرهنگی – تاریخی، هنرهای زیبا، 3(46)، 15-26.
خلیلی، ولی‌الله. (1382). چهارباغ اصفهان باغی از بهشت، اعتماد، 12 آذر.
دلاواله، پیترو. (1348). سفرنامه پیترودلاواله (ترجمۀ شعاع‌الدین شفا). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دیولافوا، ژان. (1371). سفرنامه مادام دیولافوا: ایران، کلده و شوش (ترجمۀ علی‌محمد فره‌وشی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رازقی، علیرضا و درخشانی، نجلا. (1394). سنجش نگرش بازاریان نسبت به تاب‌آوری ارزش‌های تاریخی – فرهنگی در حفاظت از بازار. مرمت و معماری ایران، 5(10)،91-103.
سانسون، نیکلاس. (1377). وضع کشور ایران در عهد شاه سلیمان صفوی (ترجمۀ محمد مهریار). تهران: نشر گلها.
شاردن. ژان. (1375). سفرنامه شاردن (ترجمۀ اقبال یغمایی). تهران: توس.
شیرانی، زهرا؛ پرتوی، پروین و مصطفی، بهزادفر. (1396). تاب‌آوری فضایی بازارهای سنتی (مورد پژوهی: بازار قیصریه اصفهان)، باغ نظر،14 (52)، 58-49.
صحرایی، آرش. (5931). طراحی مجموعه شورای شهر، شهرارومیه با رویکرد توسعه پایدار اکولوِژیکی، پایان‌نامه منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی، ایران.
فلاح‌منشادی، الهام؛ روحی، امیر و خداوردی، ام‌سلیمه. (1392). چالش‌ها و فرصت‌های احداث پیاده‌راه در تهران؛ ارزیابی و مقایسۀ تطبیقی11 پیاده‌راه موجود در شهر تهران، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، گزارش 323.
فیگوئرا، دنگارسیا دسیلوا. (1369). سفرنامه دن گارسیا دسیلوا فیگوئرا سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول (ترجمۀ غلامرضا سمیعی). تهران: نشر نو.
قلی‌پور، سودابه؛ امین‌پور، احمد و بهرامیان، آرمین. (1391). بازشناسی ساختار کالبدی باغ‌ها و کاخ‌های اطراف خیابان چهارباغ عباسی در دورۀ صفویه. پژوهش هنر، 2(4)، 1-13.
قلی‌پور، سودابه. (3931). بازآفرینی خیابان چهارباغ عباسی اصفهان در دوره‌های صفویه و قاجار با تأکید بر بیان تصویری از نوشته‌های سیاحان، باغ نظر، 11(29)، 33-46.
قلی‌پور، سودابه و حیدرنتاج، وحید. (5931). تأثیرات باغ‌های تیموری در سمرقند بر باغ‌های صفوی در اصفهان (خیابان چهارباغ)، باغ نظر، 13(40)، 5-18.
عالمی، مهوش. (1387). باغ‌های شاهی صفوی- صحنه‌ای برای نمایش مراسم سلطنتی و حقانیت سیاسی (ترجمۀ مریم رضایی‌پور و حمیدرضا جیحانی). گلستان هنر 12، (3)،47-68.
قربانی، رسول؛ جام‌کسری، محمد. (1389). جنبش پیاده‌گستری، رویکردی نو در احیاء مراکز شهری؛ مورد مطالعه پیاد‌راه تربیت تبریز، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(8)، 72-55.
کارری، جملی. (1348). سفرنامه کارری (ترجمۀ عباس نخجوانی)، آذربایجان شرقی: نشر اداره فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی.
کاشانی‌جو، خشایار. (1393). پیاده‌راه‌ها: از مبانی طراحی تا ویژگی‌های کارکردی، تهران: آذرخش.
کاظمیان، غلامرضا؛ باقری، هانیه و شجاعی، مرضیه. (1393). بررسی میزان حمایت از مفهوم تاب‌آوری شهری در قوانین شهری ایران، اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعۀ پایدار، تهران: مؤسسه ایرانیان، انجمن معماری ایران، 113-127.
کجباف، علی‌اکبر. (1382). بررسی مقایسه‌ای اصفهان در عصر سلجوقیان با صفویان، مجموعه مقالات همایش اصفهان و صفویه، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
کمپفر، انگلبرت. (1363). سفرنامه کمپفر (ترجمۀ کیکاوش جهانداری)، تهران: خوارزمی.
والچر، هایدی. (7831). از بهشت تا پایتخت سیاسی: باغ اصفهان. از مجموعه مقالات گردهمایی مکتب اصفهان 5831. تهران: فرهنگستان هنر. 866-679.
معینی، مهدی. (1394). شهرهای پیاده‌مدار. تهران: آذرخش.
نوردن، هرمان. (1356). زیر آسمان ایران (ترجمۀ سیمین سمیعی)، تهران: دانشگاه تهران.
هنرفر، لطف‌الله. (1351). هشت بهشت اصفهان. مجله هنر و مردم، 117(10)،2-16.
هولستر، ارنست. (1355). ایران در یکصدوسیزده سال پیش (ترجمۀ محمد عاصمی)، تهران: انتشارات وزارت و فرهنگ و هنر.
Alberti, M. & Marzluff, J. M. (2004). Ecological resilience in urban ecosystems: Linking urban patterns to human and ecological functions. Urban Ecosystems, 7(3), 241–265.
Beatley, T. & Newman P. (2013). Biophilic cites are sustainable, resilient cites, International Journal of Sustainability, 5(8), 3328-3345.
Congress on the European Architectural Heritage. (1975). The Declaration of Amsterdam. Amsterdam, ICOMOS: Retrieved from http://www.icomos.org/docs/amesterdam.html.
Da Silva, J., Kernaghan , S. & Luque, A. (2012). A system approach to meeting the challenges of urban climate change. International Jornal of Urban Sustainable Development. Ifirst, 4(2), 125-145.
DE Souza , K C. & Flanery, T.H. (2013). Designing, Planning and managing resilient cities: A conceptual framework, Cities (35), 89-99.
Drury, P. & McPherson, A. (2008). Conservation principles: policies and guidance for the sustainable management of the historic environment. London: English Heritage.
Federal Emergency Management Agency (FEMA). (2000). planning for a sustainable future: The link between hazard mitigation and livability. USA: Washington, D.C.
Folke, C., Carpenter, S. R., Walker, B., Scheffer, M., Chapin, T. & Rockstrom, J. (2010). Resilience thinking: integrating resilience, adaptability and transformability. Ecology and Society, 15(4), 1-9.
Gross, J. S. (2008). Sustainability versus Resilience: What is the global urban future and can we plan for change?, Comparative Urban Studies, Project Woodrow Wilson International Center for Scholars and the Fetzer Institute. Scranton: Pennsylvania: A Case Study in Resilience.
Jokilehto, J. (2007). International charters on urban conservation: some thoughts on the principles expressed in current international doctrine, City & Time, 3(3), 23-42.
Kärrholm, M; Nylund, K. & del la Fuente, P.P. (2014). Spatial resilience and urban planning: Addressing the interdependence of urban retail areas, Cities, (36), 121-130.
Lu, P. & Stead, D. (2013). Understanding the notion of resilience in spatial planning: A case study of Rotterdam, The Netherlands. Cities, 35(0), 200-212.
Lucini, B. (2013). Social capital and sociological resilience in megacities context, Catholic University of Sacred Heart, Milan, Italy, International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, 4(1), 58-71.
Marshall, S. (2004). Streets & Patterns. NewYork: Taylor & Francis.
Matyas, D. & Pelling, M. (2015). Positoning resilience for 2015: the role of resistance, incremental adjustment and transformation in disaster risk management policy. Disasters, (39), 1-18.
McEntire, D. A. (2014). Disaster response and recovery: strategies and tactics for resilience, Publishers of John Wiley & Sons, 560, 2nd Edition.
Meerow, S. & Newell, JP. (2016). Urban resilience for Whom, What, When, Where, and Why? Urban Geography, 40(3), 309-329.
Montgomery, J. R. (1997), Café culture and the city: The role of pavement cafés in urban public social life, Journal of Urban Design, 2(1), 83-102.
Resilience, A. (2007). Urban resilience research prospectus: A Resilience Alliance Initiative for Transitioning Urban Systems sustainable futures, CSIRO Australia. USA, Sweden: Arizona state university, Stockholm University.
Sharifi, A. & Yamagata, Y. (2016). Urban Resilience Assessment: Multiple Dimensions, Criteria, and Indicators. Onogawa, Japan, 259-276.
Shaw, D., Scully, J. & Hart, T. (2014). The paradox of social resilience: How cognitive strategies and coping mechanisms attenuate and accentuate resilience, Global Environment Change, 28(2), 194-203.
Shirani, Zو. Partoee. P. & Behzadfar, M. (2018). Spatial Resilience In Traditional Bazaars; Case study: Esfahan Qeisariye Bazaar, Bagh-e-Nazar, 14(52), 49-58.
Suarez, M., Baggethun, E.G., Benayas, J. & Tilbury, U. (2016). Towards an urban resilience index: a case study in 50 Spanish cities, Sustainability, 8(8).
Thilo, L. (2010). Urban Resilience and New Institutional Theory – A Happy couple for urban regional studies? Retrieved from http: From book German Annual of Spatial Research and Policy,15-24.
Wekerele, G. R. (1980). Women in the Urban Environment, Signs, 5(3), 188-214.