پیوند زیبایی و سه‌گانه شکل، عملکرد و معنا؛ تفسیری پدیدارشناسانه از تجربۀ زیبایی‌شناسی حضور در پل خواجوی اصفهان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ایران.

2 عضو هیئت علمی گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ایران.

چکیده

بیان مسئله: حکمت زیبایی معماری کهن این سرزمین، هنوز یکی از پرسش‌های اساسی است که پژوهش‌های زیادی را به خود اختصاص داده است. این مسئله با وجود بحران زیبایی‌شناسی معماری معاصر و خلأ نظریه‌پردازی در این زمینه و به ویژه در دورانی که معماری معاصر ما نسبتی با مقولۀ زیبایی از دریچۀ تفکر و معماری ایرانی ندارد، تأمل‌برانگیزتر شده است. اگرچه بسیاری از مطالعات در متون مکتوب به جای‌مانده از متفکران اسلامی و ادبیات دینی به طرح و تفسیر این مقوله پرداخته‌اند، ولی بدون شک تنها منبع موثق باقی مانده از آن دوران که بتوان مفاهیم و لایه‌های پنهان زیبایی را از دل آنها آشکار ساخت، آثار هنری به جای مانده است.
هدف: بر این اساس این پژوهش سعی دارد با رجوع به یکی از آثار زیبای به جای مانده از عصر صفوی (پل خواجو)، بنیان‌های هستی‌شناسانۀ زیبایی را در این اثر بیرون بکشد و نشان دهد زیبایی در این بنا چگونه در تناسب با معماری شکل گرفته است.
روش تحقیق: برای آشکارگی سرشت زیبایی، از روش پدیدارشناسی استفاده شده است و متأثر از الگوی ماکس وان مانن، تجربه‌های زیستۀ چهار گروه از افراد در حین حضور و بودن در بنا مورد تفسیر قرارگرفته است.
نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش نشان از آن دارد که جهت‌گیری معماری معاصر به سمت یکی از مقولات فرم، عملکرد و معنا، منجر به آن شده که دیگر معماری نتواند واجد آن فضاهای زیبا و سرورانگیز گذشته باشد. در حقیقت، معماری زمانی زیباست که بتواند به هر سه مقولۀ فرم، عملکرد و معنا به خوبی پاسخ دهد. همچنین هفت مؤلفۀ زندگی، بیخودی، اصالت، غنای متن، منطق، شاعرانگی و تفکر- حیرت به عنوان ساخت‌های هستی‌شناسانۀ زیبایی در پل خواجو به دست آمد. ساخت‌هایی که بتوانند با تبدیل‌شدن به ساختارهای متفاوت در معماری، در خلق فضایی زیبا مورد استفاده قرارگیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Union of Beauty with the Triad of Form, Function, and Meaning; A Phenomenological Interpretation of the Esthetic Experience of Attending Isfahan’s Khaju Bridge

نویسندگان [English]

  • Samaneh Emami Koupaei 1
  • Vida Norouz Borazjani 2
1 Ph.D. of Architecture, Faculty of Architecture & urban planning, Islamic Azad University, central Tehran branch, Iran.
2 Associate Professor, Faculty Member, Department of Architecture, Faculty of Architecture & urban planning, Islamic Azad University, central Tehran branch, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: The beauty of Iranian ancient architecture is still an essential question, which has invited numerous investigations. This requires even further contemplation in the milieu of present esthetic crisis in contemporary architecture and the associated vacancy of theory, particularly when our contemporary architecture is lacking any relevance to categorical beauty from the viewpoint of Iranian thought and architecture. Many studies inherent in the religious literature and the textual works by Islamic thinkers have attempted to deal with and explain this question. However, the only authentic sources to elicit and reveal the hidden layers of beauty are undoubtedly the remaining artistic works.
Research objectives: This study of Khaju Bridge, an authentic work remaining from the Safavid era, attempts to elicit the ontological foundations of beauty in this artwork and reveal how beauty has found its embodiment and form in the architecture of this building.
Research method: The phenomenological approach was adopted to disclose the nature of beauty and the lived experiences of four groups attending the bridge were studied under the influence of Max van Manen.
Conclusion: The findings suggest that contemporary architecture is no longer able to create beautiful and exhilarating spaces due to its lateralization towards form, function, or meaning. Indeed, architecture is beautiful when it can properly respond to the triad of form, function, and meaning. Moreover, seven components, i.e. vividness, selflessness, originality-authenticity, artistic richness, logicality, poetry, and thought-wonder, were identified as the ontological constructs of beauty in Khaju Bridge, to be used to create beautiful spaces in the process of their transformations into various structures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Phenomenology
  • Beauty
  • Khaju Bridge
  • Esthetic experience
اسپیگلبرگ، هربرت. (1392). جنبش پدیدارشناسی، درآمدی تاریخی (ترجمۀ مسعود علیا)، تهران: مینوی خرد.
اسکروتن، راجر. (1393). زیبایی (ترجمۀ فریده فرنودفر و امیر نصیری)، تهران: مینوی خرد.
احمدی، بابک. (1387). حقیقت و زیبایی درس‌های فلسفۀ هنر. تهران: مرکز.
ایمان، محمدتقی و نوشادی، محمودرضا. (1390). تحلیل محتوای کیفی، مجله پژوهش، 3(2)، 15-44.
استیرلن، هانری. (1377). اصفهان تصویر بهشت (ترجمۀ جمشید ارجمند)، تهران: فرزان روز.
اشراقی، فیروز. (1378). اصفهان از دید سیاحان خارجی. اصفهان: آتروپات.
الدمدو، کنت. (1389). سنت‌گرایی: دین در پرتو فلسفه جاویدان (ترجمه رضا کورنگ بهشتی)، تهران: حکمت.
بلخاری، حسن. (1390). فلسفه هنر اسلامی (مجموعه مقالات)، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بیردزلی، مونروسی و هاسپرس، جان. (1391). تاریخ و مسائل زیباشناسی (ترجمۀ محمد سعید حنایی کاشانی)، تهران: هرمس.
بینای مطلق، سعید. (1389). جایگاه صورت در هنر دینی، مجله جاویدان خرد، (4)، 47-33.
بنویدی، فاطمه. (1395). جایگاه ابژه زیبایی‌شناختی در شعر از دیدگاه مایکل دوفران، پژوهش‌های فلسفی، 10(18)، 1-20.
پازوکی، شهرام. (1393). عرفان و هنر در دوره مدرن: چند گفتگو با شهرام پازوکی، تهران: علم.
پالاسما، یوهانی. ( 1388). چشمان پوست، معماری و ادراکات حسی (ترجمه رامین قدس)، تهران: گنج هنر.
پالاسما، یوهانی. (1395)، خیال مجسم، تخیل و خیال‌پردازی در معماری (ترجمه علی اکبری)، تهران: پرهام نقش.
پوپ، آرتر آپم. (1387). سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز، معماری دوران اسلامی. زیر نظر آرتر آپم پوپ، فیلیپس اکرمن (ترجمۀ نجف دریابندری و همکاران)، جلد سوم، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
تامسون، ایئن. (1395). زیبایی‌شناسی هایدگر (ترجمۀ سید مسعود حسینی)، تهران: ققنوس.
تاورنیه، ژان باتیست. (1363). سفرنامه تاورنیه (ترجمه ابوتراب نوری)، اصفهان: تأیید.
حجت، مهدی. (1390). معماری، ظرف زندگی، گفتگو با مهدی حجت پیرامون مسائل و مشکلات معماری و شهرسازی ایران، ماهنامه سوره اندیشه، (50 و51)، 207-204.
حائری مازندرانی، محمدرضا. (1374). نشستی با موسیقی و معماری ایران: آوای خنیا در گنبد مینا، فصلنامه هنر، (28)، 474-461.
دهخدا، علی‌اکبر. (1390). فرهنگ دهخدا. زیر نظر دکتر سید جعفر شهیدی، جلد اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رامین، علی. (1390). نظریه‌های فلسفی و جامعه‌شناختی در هنر. تهران: نی
ریخته‌گران، محمدرضا. (1388الف)، هنر از دیدگاه مارتین هایدگر. تهران: فرهنگستان هنر.
ریخته‌گران، محمدرضا. (1388ب). هنر، زیبایی، تفکر (تأملی در مبانی نظری هنر). تهران: ساقی.
ریچاردز، فردریک چارلز. (1343). سفرنامه فرد ریچاردز (ترجمۀ مهین‌دخت صبا)، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
زومتور، پیتر. (1394). اتمسفر (ترجمۀ علی اکبری)، تهران: پرهام نقش.
شاردن، ژان. (1362). سفرنامه شاردن (قسمت اصفهان) (ترجمه حسین عریضی)، تهران: نگاه.
شیرازی، محمدرضا. (‌1389). پدیدارشناسی در عمل، آموختن از تجربۀ پدیدارشناختی پالاسما از ویلا مایرآ، مجله آرمانشهر، (4)، 125- 133.
ضیمران، محمد. (1393). فکر فلسفی در گستره هنر. تهران: نشر پایان.
طهوری، نیر. (1391). ملکوت آیینه‌ها. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
طاهری، رضا. (1389). زیباشناسی در هرمنوتیک گادامر. تهران: نگاه معاصر.
غریبپور، افرا. (1392). اصطلاح‌شناسی عملکرد در معماری، نشریه هنرهای زیبا، 18(1)، 57-68.
فلامکی، محمد منصور. (1385). شکل‌گیری معماری در تجارب ایران و غرب. تهران: فضا.
فلامکی، محمد منصور. (1389). گستره‌های معماری. تهران: فضا.
فلاندن، اوژن. (1393). سفر به ایران (تصویری از ایران دوره قاجار) (ترجمه دکتر عباس آگاهی)، تهران: نقش مانا.
فون مایس، پیر. (1391). نگاهی به مبانی معماری (از فرم تا مکان) همراه با تحلیل و قیاس با مبانی معماری ایران (ترجمه و تعلیق سیون آیوازیان)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قیومی بیدهندی، مهرداد. (1394). «فلسفه معماری»، ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، (5)، 5-11.
کرسول، جان. دبلیو. (1394). طرح پژوهش (رویکردهای کمی، کیفی و شیوۀ ترکیبی) (ترجمه حسن دانائی‌فرد و علی صالحی)، تهران: کتاب مهربان.
کِمپفر، انگلبرت. (1360). سفرنامه کِمپفر (ترجمه کیکاووس جهانداری). تهران: خوارزمی.
گروتر، یورگ کورت. (1383). زیبایی‌شناسی در معماری (ترجمه جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
مزینی، منوچهر. (0831). معنی و تعبیر در معماری، مجلۀ معمار، (13)، 31-51.
منصوریان، یزدان. (1394). پدیدارشناسی بیرون از مرزهای فلسفه، مجله اطلاعات حکمت و معرفت، (6)، 5-11.
محمدپور، احمد. (1392). روش تحقیق کیفی، ضد روش (منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی). تهران: جامعه‌شناسان.
نوربرگ شولتز، کریستیان. (1393). معماری: حضور، زبان و مکان (ترجمۀ علیرضا سید احمدیان)، تهران: نیلوفر.
نیوتن، اریک. (1343). معنی زیبایی (ترجمۀ پرویز مرزبان)، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
نقره‌کار، عبدالحمید. (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری. تهران: شرکت طرح و نشر پیام.
نقره‌کار، عبدالحمید. (1394). برداشتی از حکمت اسلامی در هنر و معماری. تهران: کتاب فکر نو.
ندیمی، هادی. (1386). کلک دوست، ده مقاله در هنر و معماری. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
ویتروویوس. (1388). ده کتاب معماری (ترجمه ریما فیاض)، تهران: دانشگاه هنر.
هنرفر، لطف الله. (1346). اصفهان. تهران: ابن سینا.
هایدگر، مارتین. (1392). زبان، خانه وجود (گفت و گوی هیدگر با یک ژاپنی). تهران: هرمس.
هایدگر، مارتین. (1394). هستی و زمان (ترجمۀ سیاوش جمادی)، تهران: هرمس.
هدایت صادق. (1377). اصفهان نصف جهان. تهران: انتشارات قطره.
یانگ، جولیان. (1384). فلسفۀ هنر هایدگر (ترجمۀ امیر مازیار)، تهران: گام نو.
Casey, E. (2010). Aesthetic Experience in Hans Rainer Sepp and Lester Embree (eds.), Handbook of Phenomenological Aesthetics, New York: Springer.
Blunt, W. (1966). Isfahan pearl of Persia, stein & day, Michigan: university of Michigan.
Leach, N. (2005). Rethinking Architecture, a reader in cultural theory, Routledge (London & New york).
Seamon, D. (2013). Lived bodies, place, and phenomenology: implication for human rights and environmental justice, Journal of human rights and environment, 4(2), 143-166.
Seamon, D. & K.Gill, H. (2016). Qualitative Approaches to Environment–Behavior Research, Understanding Environmental and Place Experiences, Meanings, and Actions, Research Methods for Environmental Psychology,120-1167.
Seamon, D. (2017). Architecture, Place, and Phenomenology: Buildings as Lifeworlds, Atmospheres, and Environmental Wholes. final draft of a chapter for Phenomenology and Place, edited by Janet Donohoe, forthcoming 2017]. Manhattan: Kansas State University.Manen, V. (1997). Researching lived experience: Human science for an action sensitive pedagogy. 2nd Ed. London: The Althouse Press.
Mogensen, J E. Fisker, A M. & Poulsen, S B. (2014).Interior Textiles and the Concept of Atmospheres – A Case Study on the Architectural Potential of Textiles in Danish Hospitals Interiors (2014). Retrieved from http https://digitalcommons.unl.edu/tsaconf/902.