مطالعۀ نقوش زرتشتی‌دوزی با رویکرد انسان‌شناسی هنر

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 مربی، گروه هنر اسلامی، دانشکدۀ صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

2 استادیار، گروه هنر اسلامی، دانشکدۀ صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

بیان مسئله: هنر «زرتشتی‌دوزی» نوعی سوزن‌دوزی مخصوص بانوان زرتشتی است که پیشینۀ آن را می‌توان در ایران پیش از اسلام دانست. بسیاری از نقوش زرتشتی‌دوزی دارای معانی و ریشه‌های فرهنگی دینی و زیبایی‌شناختی است که تاکنون به آن پرداخته نشده و شناسایی آن می‌تواند معنای پنهان این نقوش را، که از دید برخی صرفاً نقوشی بدون معناست، آشکار کند.
هدف پژوهش: به دلیل وجود نقش‌مایه‌های متفاوت و مفاهیم نمادین آن‌ها، پژوهش پیش رو در نظر دارد به بررسی و فهم نقوش هنر زرتشتی‌دوزی از دیدگاه فرهنگ و جامعۀ آفریننده‌اش بپردازد.
روش پژوهش: این مقاله با رویکرد انسان‌شناسی هنر به‌دنبال پاسخ پرسش زیر است: معانی فرهنگی، معیارهای زیبایی‌شناختی و کارکردی نقوش زرتشتی‌دوزی چیست؟ جهت پاسخ به این پرسش براساس نظریات انسان‌شناسی هنر با استفاده از سه بعد معناشناختی، زیبایی‌شناختی و کارکردشناختی، با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر پژوهش‌های میدانی، کتابخانه‌ای و مصاحبه، نقوش تزیینی تحلیل و بررسی شده‌اند.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بر مبنای تحلیل معناشناختی بسیاری از نقوش یادآور کهن‌الگوهایی چون مادر و درخت است و این نقوش، که برخی از آنها روی لباس عروس کار شده، نمایانگر الهۀ زایش بوده‌اند و رابطۀ مفهوم و کاربرد را نشان می‌دهند. همچنین براساس تحلیل زیبایی‌شناختی ساختار، رنگ، فرم، بافت و ترکیب‌بندی با الگوی دوخت هماهنگ و دارای تعادل، تنوع و ریتم است. در تحلیل کارکردشناختی نیز نقوش بیشتر روی لباس زنان به‌خصوص عروس‌ها کار می‌شده و با کاربرد آن از نظر معنایی هماهنگ بوده و یادآور این دیدگاه آیین زرتشت است که تکلیف انسان را شاد زیستن می‌دانسته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of Motifs in Zoroastrian Needlework, Based on Anthropological Aspect of Art

نویسندگان [English]

  • Roya Azizi 1
  • Zohreh Tabatabaei Jebeli 2
1 Lecturer, Islamic Art Department, Handicraft Faculty, Art University of Isfahan, Iran.
2 Assistant Professor, Islamic Art Department, Handicraft Faculty, Art University of Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: The art of “Zoroastrian needlework” is a sort of traditional needlework clothing design, belonged to Zoroastrian ladies, dating back to pre-Islamic Iran. Majority of the Zoroastrian needlework motives contain some meanings and roots from religious culture and aesthetics point of view which are not explained so far and identification of these motives can reveal their meanings which some believe they are just simple designs without any hidden meaning.
Research objectives: This study attempts to assess and understand the ornamental motifs of the Zoroastrian needlework from cultural and social point of view of the artists.
Research method: This anthropological study of art tries to answer the following question: what is the cultural iconography, aesthetic items and function of the motifs of the Zoroastrian Needlework? In order to answer this question based on anthropology of art views, the motifs of the Zoroastrian Needlework were studied using descriptive-analytical method by considering their iconography, aesthetic, and functions.
Conclusion: The results show that based on iconography analysis, many of these motifs remind us of old archetype such as mother and trees, and using them on wedding dresses is a symbol of goddess of fertility. This shows a relation between concept and application. In addition, based on aesthetic analysis, the structure of color, form, texture and composition are according to their sewing patterns and poses balance, difference and rhythm. In function analysis, motives were used mostly for women’s clothing, especially their wedding dress which is exactly according to its function and shows view of Zoroastrian religion in which living happily is the human mission.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anthropology of Art
  • Cultural Iconography
  • Aesthetic
  • Functionalism
  • Motifs of Zoroastrian Needlework

مراجع

اسنودن، روت. (1393). یونگ مفاهیم کلیدی (ترجمۀ افسانه شیخ‌الاسلام‌زاده). تهران: عطائی.
ایزدی جیران، اصغر. (1393). شکوفایی انسان‌شناسی هنر در آثار هوارد مورفی. نقدنامۀ هنر: نقد نشانه‌شناسی هنر، (5). 5-27
بختورتاش، نصرت‌اله. (1380). نشان رازآمیز. تهران: فروهر.
بهار، مهرداد. (1376). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
بژگی، طیبه. (1391). بحثی در لباس و پوشش مردم ایران در دورۀ افشاریه. تاریخ‌پژوهی. (53)، 245-267.
انجمن بین‌المللی زنان در ایران. (1352). نگار زن، تاریخ مصور لباس زن در ایران. تهران: انجمن بین‌المللی زنان در ایران.
پوپ، آرتور آپهام و آکرمن، فیلیس .(1387). سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز) (ترجمۀ نجف دریابندری). تهران: علمی و فرهنگی.
تاورنیه، ژان باتیست. (1369). سفرنامۀ تاورنیه (ترجمۀ ابوتراب نورى). تهران: کتابفروشى سنائى.
جعفری، علی اکبر. (1390). بررسى حجاب و نوع پوشش زنان زرتشتى در ایران عصر صفوى. تحقیقات فرهنگی ایران، 4(3)، 23-43.
جنسن، چارلز. (1384). تجزیه و تحلیل آثار هنرهای تجسمی (ترجمۀ بتی آواکیان). تهران: سمت.
دلاواله، پیترو. (1370). سفرنامۀ پیترو دلاواله (ترجمۀ شعاع‌الدین شفا). تهران: علمى و فرهنگى.
دوبوکور، مونیک. (1373). رمزهای زنده‌جان (ترجمۀ جلال ستاری). تهران: مرکز.
زمردی، حمیرا. (1382). نگرش تطبیقی ادیان و اساطیر شاهنامۀ فردوسی. تهران: انتشارات زوار.
سانسون. (1377). سفرنامه (ترجمۀ محمد مهریار). اصفهان: گل‌ها.
شاردن، ژان. (1337). سفرنامۀ شاردن (ج. 4، ترجمۀ محمد عباسى). تهران: امیرکبیر.
شوالیه، ژان و گربران، الن. (1387). فرهنگ نمادها، اساطیر، رویاها، رسوم و ... (ترجمۀ سودابه فضایلی). تهران: جیحون.
صبا، منتخب. (1379). نگرشی بر روند سوزندوزی‌های سنتی ایران: از هشت هزار سال قبل از میلاد تا امروز. تهران: منتخب صبا.
صباغ‌پور، طیبه و شایسته فر، مهناز. (1389). بررسی نقشمایۀ نمادین پرنده در فرش‌های صفویه و قاجار از نظر شکل و محتوا. فصلنامۀ نگره. (14)، 39-49.
ضیاءپور، جلیل. (1343). پوشاک باستانی ایرانیان: از کهن‌ترین زمان تا پایان شاهنشاهی ساسانیان. تهران: ادارۀ کل موزه‌ها و فرهنگ عامه.
ضیاءپور، جلیل. (1345). پوشاک زنان ایران از کهن‌ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
عمید، حسن. (1379). فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر.
غیبی، مهرآسا. (1378). هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
فکوهی، ناصر. (1388). تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی. تهران: نشر نی.
فره‌وشی، بهرام. (1352). ایران‌ویچ. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فیگوئروا، دن گارسیا دسیلوا. (1363). سفرنامۀ فیگوئروا (ترجمۀ غلامرضا سمیعى). تهران: نشر نو.
قانی، افسانه. (1395). تحلیل فرهنگی قالی خشتی چالشتر با رویکرد انسان‌شناسی هنر (رسالۀ دکتری، پژوهش هنر). دانشگاه هنر اصفهان، ایران.
کاررى، جملى. (1383). سفرنامۀ کاررى (ترجمۀ عباس نخجوانى و عبدالعلى کارنگ). تهران: علمى و فرهنگى.
کوپر، جی سی. (1386). فرهنگ مصور نمادهای سنتی (ترجمۀ ملیحه کرباسیون). تهران: فرهنگ نشر نو.
گلاک، جی و گلاک، سومی ‌هیراموتو. (1355). سیری در صنایع دستی ایران. تهران: بانک ملی ایران.
مزداپور، شیرین. (1386). بررسی طرح‌های سوزن‌دوزی زرتشتی جهت چاپ مانتو (پایان‌نامۀ کارشناسی). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یزد، ایران.
مزداپور، کتایون و مزداپور، شیرین. (1396). بازآرایی گل و نقش. تهران: فرهنگستان هنر.
وارنر، رکس. (1386). دانشنامۀ اساطیر جهان (ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل پور). تهران: هیرمند.
هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب (ترجمۀ رقیه بهزادی). تهران: صدای معاصر.
یونگ،کارل گوستاو. (1368). چهار صورت مثالی، مادر، ولادت مجدد، روح، مکار (ترجمۀ پروین فرامرزی). تهران: آستان قدس.
یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یاوری، حسین. (1385). مختصری دربارۀ رودوزی‌ها در ایران و جهان. رشد آموزش هنر. (6)، 46-53.
Baring, A. & Cashford, J. (1993). The Myth of the Goddess: Evolution of an Image. London: Penguin Books Limited.
Black, J. & Green, A. (1992). Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary. Austin: University of Texas Press.
Boyce, M. (1989). Ardwisur Anahid. In Iranica (pp. 10031011). (Ed.) E. Yarshater. London: Routledge & Kegan Paul.
Eliade, M. (1975). The Encyclopedia of Religion (vol. 5). New York & London: Macmillan.
Gelfer-Jorgensen, M. (1986). Medieval Islamic Symbolism and the Paintings in the Cefalù Cathedral. Leiden: Brill Academic.
Morphy, H. (1992). Aesthetics in a cross cultural perspective: some reflections on native American basketry. JASO, (XXIII), 1-16.
Morphy, H. (1994). The anthropology of art. In Companion Encyclopedia of Anthropology. (Ed.) T. Ingold, London & New York: Routledge.
Morphy, H. & Perkins., M. (2006). The Anthropology of Art: A Reflection on Its History and Contemporary Practice. Oxford: Blackwell.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار