معماری ایلخانی در بَسترة دو شهر تاریخی اسلامی اوجان و سلطانیه

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه تهران

2 دانشگاه تهران

3 دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

در این مقاله مقایسه فضاهای شهری و یافته‌های باستان‌شناسی شهر اوجان و شهر تاریخی سلطانیه و جزییات داده‌های این دو شهر مورد مطالعه قرار گرفته است. ساختار اولیه شهر اوجان متعلق به سده‌­های5 تا 6 هجری و مصادف با دوره حکومت سلجوقیان در ایران بوده است و انتخاب این شهر به عنوان شهری حکومتیِ ایلخانان در سده­‌های 7 و 8 هجری موجب آبادانی و رونق آن را تا اواخر دوران صفوی فراهم آورد. شهر سلطانیه نیز که پایه‌­های اولیه آن توسط ارغون (690-683 ه ق) نهاده شده بود به طور جد در زمان سلطان محمد خدابنده (716- 703 ه. ق) ساخته شده و به عنوان پایتخت ایلخانان انتخاب شده است. در این تحقیق مقایسه فضاهای شهری اوجان و سلطانیه بر‌اساس یافته‌های باستان‌شناسی این دو شهر مسئله اصلی این مقاله است و علت ساخت سلطانیه براساس نقشه از پیش طراحی شده مورد بررسی قرار گرفته است­ و هدف از آن مستند نگاری شهرسازی آن دو شهر ایلخانی است. روش تحقیق در این مقاله بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و نتایج پژوهش‌های میدانی این دو شهر ایلخانی انجام شده و آگاهی ما را نسبت به تاریخ سیاسی- اجتماعی بافت فضاهای شهری و معماری و المان‌های فرهنگی شهرهای اوجان و سلطانیه می‌افزاید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating Effective Factors on Formation, Development, and Collapse of Ojan Islamic city, according to Comparative Studies on Sources and Archaeological Excavations

نویسندگان [English]

  • Rahim Velayati 1
  • Homayon Rezvan 2
  • Ghader Ebrahimi 3
1 ------------
2 Faculty of Humanities, University of Tehran, homayonrezvan@yahoo.com .
3 Ph. D. Candidate in Archaeology, Department of Archaeology and History, Mohaghegh Ardabili University
چکیده [English]

Present paper attempts to study, comparatively, urban spaces and archaeological findings of Ojan and Soltanieh in details. Early construction of Ojan dated to 5-6 AH centuries coinciding to Seljuqs, later it was an administration center of Ilkhanids during 7-8 AH centries and flourished until late Safavid period. Firstly, Arqun (683-690 AH) founded Soltanieh, where Soltan Mohammad Khoda Bandeh (703-716 AH) developed and changed it to Ilkhanid capital. Ancient Ojan is among significant Ilkhanid urban centers (summer residence) that located at south of modern Bostan Abad, Eastern Azerbijan, and reconstructed during Kazan Khan Ilkhanid ruler. Matrakçı Nasuh’s miniature of Ojan from Süleymannâme (Book of Suleiman) that illustrate expedition of Suleyman the magnificent from Istanbul to western Iran is among evidences. Present paper attempts to compare urban spaces of Ojan and Soltanieh according to archaeological findings, reasons of construction of Soltanieh relying on preplanning, and documentation of urbanization during Ilkhanid period. the research methodologically based on bibliographic studies and field works. it increases our understanding toward social-political history of urban spaces, architecture, and cultural elements of Ojan and Soltanieh.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ojan
  • Soltanieh
  • Seljuq
  • Ilkhanid
  • Architecture
امیر احمدی، بهرام. 1370. اوجان(قسمت اول). رشد آموزش جغرافیا، (25 و 26) :53-49.
اشپولر، برتولد. 1384. تاریخ مغول در ایران. ت : میر آفتاب، محمود. تهران : نشر علمی فرهنگی. 
اصفهانیان، داود و علیرضا خزائلی. 1381. شهرهای تازه بنیاد در دوره ایلخانی. نامه انجمن، (6) : 70-60.
اولیاء چلبی، محمد ظلی بن درویش. 1314. اولیاء چلبی سیاحتنامه سی. استانبول : اقدام مطبع سی.
ترابی طباطبائی، جمال. 1355. آثار باستانی آذربایجان، ج۲: آثار و ابنیه تاریخی شهرستان‌های اردبیل، ارسباران، خلخال، سراب، مشکین شهر، مغان. تبریز : نشر ترابی طباطبایی. 
توحیدی، فائق. 1378. فن و هنر سفالگری. تهران : انتشارات سمت.
پاکزاد، جهانشاه. 1392. تاریخ شهر و شهر نشینی در ایران از آغاز تا دوران قاجار. چاپ دوم. تهران : انتشارات آرمانشهر.
حسینی، غیاث الدین (خواند میر). 1333. حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. ج 4. تصحیح محمد دبیر سیاقی. با مقدمه جلال الدین همایی. تهران : نشر خیام.
رضوان، همایون وکریمیان،حسن. 1396. سلطانیه : ظهور وسقوط یک پایتخت. تهران : نشر جهاد دانشگاهی.
کامبخش فرد، سیف الله.1380. آثار تاریخی ایران. تهران : نشرمؤسسه تعاون سازمان میراث فرهنگی.
کی‌نژاد، محمدعلی و بلالی اسکویی، آزیتا.1390. بازآفرینی ربع رشیدی بر‌اساس متون تاریخی. تهران : نشر متن.
کیانی، محمد یوسف. 1365. نظری اجمالی به شهر و شهر نشینی در ایران. تهران : انتشارات ارشاد اسلامی.
کیانی، محمدیوسف. 1393. تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی. تهران : انتشارات سمت.
گروبه، ارنست ج. 1384. سفال اسلامی، جلد هفتم از گزیده ده جلدی مجموعه هنرهای اسلامی. گردآوری ناصر خلیلی. ت : حائری، فرناز. تهران : نشر کارنگ.
طالب نیا، پویا و نجفی، ارض اله. 1394. عوامل شکل‌گیری وعناصر شهرهای دوره ایلخانی. همایش ملی معماری وشهرسازی بومی ایران. یزد : ۱۳ اسفند ۱۳۹۴، موسسه معماری و شهرسازی سفیران مهرازی با مکاری دانشگاه علم و هنر یزد.
لسترنج، گی. 1377. جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ت : عرفان، محمود. تهران : نشر علمی و فرهنگی.
مستوفی،حمدالله. 1336. نزهه القلوب. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران : طهوری.
مستوفی، حمدالله. 1362. نزهه القلوب. به اهتمام و تصحیح گای لیسترانج. تهران : نشر دنیای کتاب.
مطراقچی، نصوح. 1379. بیان منازل. ترجمه و تعلیق رحیم رئیس‌نیا. تهران : سازمان میراث فرهنگی کشور.
همدانی، خواجه رشیدالدین فضل الله. 1388. تاریخ مبارک غازانی. به تصحیح کارل یان. تهران : نشر پرسش.
ولایتی، رحیم. 1394. مکان‌یابی شهر ایلخانی اوجان بر‌اساس منابع تاریخی وبررسی‌های باستان‌شناختی (مطالعه محوطه های کوللر ودالی درسی در شهرستان بستان‌آباد). مجله باغ نظر، (34 ) :92-83.
ولایتی، رحیم. 1395-1385. گزارش بررسی باستان‌شناسی منطقه بستان‌آباد (چهار مرحله). با همکاری سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی و دانشگاه تهران.
ولایتی، رحیم. 1396. گزارش کاوش وگمانه زنی به منظور تعیین عرصه وحریم شهر تاریخی اوجان- آذربایجان شرقی.
ویلسن آلن، جیمز. 1383. سفالگری اسلامی، مجموعه آثار هنراسلامی. ج8. ت : شایسته فر، مهناز. چاپ اول. تهران : انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی.
وصاف الحضره (فضل الله شیرازی). 1338. تاریخ وصاف : در احوال سلاطین مغول. تهران : نشر ابن سینا.
نقره‌کار وهمکاران. 1391. سازمان فضایی شهرهای ابواب البر دوره ایلخانی. مطالعات معماری ایران، (2) : 63-47.
Fehervari, G. (1973). Islamic pottery A comprehensive staudy based on the Barlow collection. London: Faber And faber limited.
Fehervavri, G. (2000). Ceramics of the Islamic world, in the Tareq Rajab museum. London- new york: l.B Tauris Publishers.